चंद्रपूरमधील गाँडपिपरी गावातील जिल्हा परिषद शाळेतील काही विद्यार्थी मराठी भाषेच्या देवनागरी लिपीतल्या उताऱ्यांचं मोडी लिपीत रुपांतर करत आहेत. मोडी लिपीचे हे धडे गिरवणे हे त्यांच्या अभ्यासक्रमाचा भाग नाहीये. तरी हे विद्यार्थी हौसेनं मोडी लिपी शिकत आहेत. मोडी लिपीतून लिखाण आणि मोडी लिपीतील साहित्याचे वाचन करण्यात है विद्यार्थी चांगलं प्राविण्य मिळवत आहेत.
मोडी लिपीचे महत्त्व
महाराष्ट्रात जवळपास 900 वर्षांपासून मोडी लिपीचा वापर होता. आपल्याकडचे शिलालेख हे मोडी किंवा ब्राह्मी लिपील आहेत. पण विसाव्या शतकात देवनागरी लिपीच्या प्रभावामुळे मोडी लिपी मागे पडली. परिणामी, ही लिपी माहीत असणाऱ्यांची संख्या झपाट्याने कमी होऊ लागली. अनेक सरकारी दस्ताऐवज, जमिनीसंदर्भातील कागदपत्रे ही मोडी लिपीत आहेत. आजही अनेक कोर्ट खटल्यांकरता जुनी कागदपत्रे धुंडाळली जातात. ही कागदपत्रे मोडी लिपीत असल्याने त्याचे अर्थ समजून घ्यायला खूप त्रास होतात. त्यामुळे खटल्यांमध्ये अडचणी येतात.
मोडी लिपीचे आकर्षण कसं निर्माण झालं?
एकदा पाचवीच्या वर्गात झगडकर सरांनी फळ्यावर वर्गातल्या 4-5 वि‌द्यार्थ्यांची नावे गंमत म्हणून मोडी लिपीत लिहिली. आणि ही नावं वि‌द्यार्थ्यांला ओळखायला सांगितली. विद्यार्थी गोंधळून एकमेकांकडे पाहायला लागले. आणि मग सरांनी ही देवनागरी लिपी नसून मोडी लिपी असल्याचं विद्यार्थ्यांना सांगितलं. अशी कोणती लिपी असते हेच वि‌द्याथ्यर्थ्यांकरता नवीन होतं. आपली नावं मोडी लिपीत पाहून विद्याथ्यर्थ्यांना कुतूहल वाटलं. मग सरांनी त्या दिवशी मोडी लिपीत अ ते अः पर्यंतचे स्वर लिहून दाखवले. वि‌द्यार्थ्यांनी त्यांच्या वहित ते उतरवले. यातल्या काही हौशी वि‌द्यार्थ्यांनी दुसऱ्या दिवशी या स्वरांचा सराव करून वहित लिहून आणला. झगडकर सरांना मुलांचा उत्साह पाहून हुरूप आला.
शाळा आणि पालकांचे सहकार्य
झगड़कर सरांनी विद्यार्थ्यांना हे लिपी शिकणार का विचारल्यावर त्यांच्या वर्गातील काही विद्यार्थी तयार झाले. शाळेतल्या इतर वि‌द्यार्थ्यांपर्यंतही ही बातमी पोहचली होतीच. झगडकर सरांनी उत्सुक विद्यार्थ्यांच्या पालकांशी संपर्क साधला. इयत्ता पाचवी ते सातवीचे साधारण 20 विद्यार्थी या प्रशिक्षणासाठी तयार झाले. शाळेने या प्रशिक्षणाकरता वर्गखोली देली. आणि मग ऑगस्ट 2024 पासून शनिवार-रविवार संध्याकाळचे दोन तास या विशेष वर्गाना सुरुवात झाली.
विद्यार्थ्यांकरता नवीन दालन
फारशी कोणाला वाचता न येणारी लिपी आपल्याला वाचता येते, यामुळे या विद्यार्थ्यांमध्ये चांगलाच उत्साह आहे. मोडी लिपी लिहिता-वाचता येत असल्याने इतिहासातील अनेक बंदिस्त गोष्टीची दारं त्यांच्याकरता खुली झाल्याचं हे विद्यार्थी सांगतात. अनेक ऐतिहासिक संदर्भ आणि शिलालेख यांचे फोटो या माध्यमातून सध्या या वि‌द्याथ्यौचं इतिहासवाचन सुरू आहे. विद्यार्थी अक्षरओळख, शब्द, जोडाक्षर, वाक्य ते उतारे अशा पायऱ्या व्यवस्थित पार पडत पुढे आले आहेत. दोन दिवस वर्ग झाल्यावर उरलेल्या दिवशी मोडी लिपी करायच्या वेगवेगळ्या एक्टिव्हिटिज विद्यार्थ्यांना देण्यात येतात. या वर्गामुळे विद्यार्थ्यांमध्ये इतिहासाची गोडी अनोख्या पद्धतीने निर्माण होत आहे. भविष्यात या वि‌द्यार्थ्याकरता करिअरचे नवे मार्ग त्यांनीच निर्माण केले आहेत.
जि.प. शिक्षक ते मोडी आणि ब्राह्मीचे अभ्यासक
अरुण झगडकर है चंद्रपूर जिल्हा परिषदेच्या गॉडपिपरी इथल्या शाळेत शिक्षक आहेत. झगडकर यांना इतिहास विषयाची आवड असल्याने त्यांचं त्या संदर्भातही संशोधन आणि अभ्यास सुरू असतो. इतिहासाचा अभ्यास करताना जुने दस्ताऐवज, शिलालेख वाचण्यासाठी ब्राहमी आणि मोडी लिपी येणं गरजेचं असल्याचं त्यांना जाणवलं. त्यामुळे त्यांनी ह्या दोन्ही लिपी शिकून घेतल्या. सध्या ते गाँदी लिपीचाही अभ्यास करत आहेत. झगडकर यांच्या मते महाराष्ट्राचा इतिहास सखोल जाणून घेण्यासाठी मोडी आणि भारताचा सखोल इतिहास जाणून घेण्यासाठी ब्राह्मी लिपी वाचता यायलाच हवी. गोंडपिपरीतल्या या वगौकरता झगडकर सर कोणतेही शुल्क आकारत नाहीत. चंद्रपूरमधील आदिवासी समुदायाची स्थानिक बोलीभाषा झाडीबोलीमधील विखुरलेल्या शब्दांना एकत्र करत झगडकर यांनी झाडीबोली-मराठी शब्दकोष तयार केला आहे. त्यांच्या नावावर तीन कवितासंग्रहही प्रकाशित झाले आहेत.
