आजकाल फोटोशॉप आणि सोशल मीडिया फिल्टर्समुळे आपल्याला प्रत्येक फोटो परफेक्ट वाटतो. पण हा ट्रेंड काही नवीन नाही. इसवी सन 1800 पासूनच लोक फोटो एडिट करून स्वतःला सुंदर दाखवत असत.
जुन्या काळी फोटो कसे एडिट केले जात?
पूर्वी फोटोशॉप नव्हतं, पण तरीही लोक आपल्या फोटोमध्ये बदल करायचे. त्या काळात फोटोग्राफर निगेटिव्हवर (मूळ फोटोच्या पट्टीवर) पेन्सिल, ब्रश आणि इतर साधनांनी काम करत आणि फोटोमध्ये कंबर बारीक करणे, चेहऱ्यावरील डाग हटवणे, त्वचा गुळगुळीत दाखवणे यासाठी वेगवेगळ्या पद्धती वापरल्या जात. त्यानंतर जेव्हा फोटो प्रिंट केला जायचा, तेव्हा त्या फोटोतील व्यक्ती अधिक सुंदर दिसायची.
व्हिक्टोरियन काळातील सौंदर्याचे नियम
आजकाल सोशल मीडियावर आपण फोटो बघतो आणि आपल्याला प्रश्न पडतो, ‘हा फोटो खरा आहे की एडिट केलेला?’ किंवा ‘तिची त्वचा खरंच इतकी सुंदर आहे की फिल्टर वापरलाय?’ आपण लगेचच आधुनिक टेक्नॉलॉजीला दोष देतो.
व्हिक्टोरियन काळात सुद्धा लोकं फोटोमधील डाग घालवण्यासाठी ‘फोटोशॉप’ सारखेच काहीतरी वापरत होते. या एडिट करण्याच्या पद्धतीमुळेच सौंदर्य कसं असावं याचे नियम तयार झाले आणि आजही आपण तेच फॉलो करतो.
इसवी सन 1800 मध्ये, विशेषतः व्हिक्टोरियन काळात, लोकांच्या सौंदर्याबद्दल विशिष्ट कल्पना होत्या. त्या काळात बारीक कंबर, मोठी छाती आणि मोठे नितंब (हिप्स), चमकदार त्वचा हे उत्तम सौंदर्याचे निकष मानले जायचे. यावेळी राणी व्हिक्टोरियाने कोर्सेट घालण्याची फॅशन सुरू केली होती. त्यामुळे अनेक जणी कंबर बारीक दाखवण्यासाठी कोर्सेट घालू लागल्या. पण ज्या स्त्रिया कोर्सेट वापरत नव्हत्या, त्या फोटो एडिट करून आपल्याला जास्त सुंदर दाखवत.
एडिटिंग शिकवणारे जुने लेख
1892 मध्ये ‘वेस्ट क्वेश्चन’ आणि 1898 मध्ये ‘द आर्ट ऑफ रीटचिंग फोटोग्राफिक निगेटिव्हज’ हे लेख प्रसिद्ध झाले. या लेखांमध्ये स्टिपलिंग (एक विशिष्ट ब्रश टेक्निक) आणि कॉमा-लाइक टच वापरून कंबर, हात, केस, त्वचा, कपडे कसे एडिट करायचे, फोटोमध्ये सुधारणा कशी करायची हे सांगितलं आहे. हे लेख ‘फोटोग्राफी, द जर्नल ऑफ द अमेच्युअर, द प्रोफेशन अँड द ट्रेड’ या मासिकात छापले गेले होते.
फक्त सौंदर्यासाठी नाही, तर मजेसाठीही एडिटिंग!
त्या काळात फोटोग्राफर लोकांच्या विचित्र रिक्वेस्ट पूर्ण करण्यात खूप हुशार होते. काही मजेदार फोटो तयार करण्यासाठीही एडिटिंगचा वापर केला जायचा उदा. ‘डोके नसलेले फोटो’ (Headless Photography) त्या काळात खूप प्रसिद्ध होते.
ऑस्कर गुस्ताव्ह रेजलँडर नावाच्या फोटोग्राफरने ‘हेड ऑफ सेंट जॉन द बॅप्टिस्ट इन अ चार्जर’ नावाचा एक फोटो 1855 ते 1860 दरम्यान तयार केला. या फोटोमध्ये त्याने दोन निगेटिव्ह फोटो एकत्र करून माणसाचं डोके आणि शरीर वेगळं दाखवलं. यानंतर वेगळ्या पद्धतीचे फोटो प्रिंट करायची जणू फॅशनच आली. यात काहीजणांचे डोके प्लेटमध्ये ठेवलेलं असायचं तर कधी कोणाचं डोकं धडावेगळं पण एखा‌द्या वस्तूवर ठेवलेलं असायचं. अशा बऱ्याच गंमतीजमती लोक करून पाहू लागले.
मृत व्यक्तींचे फोटो एडिट करणं
व्हिक्टोरियन काळात काहीवेळा भावनिक कारणांसाठीही फोटो एडिट केले जात असत. पोस्ट-मॉर्टेम फोटोग्राफी (Post-Mortem Photography) हा त्याचाच एक प्रकार होता. त्या काळात प्रियजनांचे फोटो जिवंत असल्यासारखे दिसावेत यासाठी फोटो एडिट केले जात. त्यासाठी मृत व्यक्तीला व्यवस्थित सजवून, खुर्चीत किंवा उभं करून फोटो काढले जात यामुळे त्यांची चांगली प्रसन्न आठवण कायम रहात असे.
आजच्या काळात फोटोशॉप आणि AI मुळे एका क्लिकमध्ये फोटो बदलता येतो. पण तंत्रज्ञान बदललं असलं, तरी लोकांना अधिक सुंदर आणि परफेक्ट दाखवणे हा त्यामागील उ‌द्देश मात्र तोच आहे.
