घराबाहेर पडायचं म्हटलं तर एक वेळ स्वत: चा रुमाल आणि पाण्याची बाटली सोबत नसली तरी चालतं, पण हेडफोन्स हे असलेच पाहिजेत. हा आताचा ट्रेंडच आहे. कानात हेडफोन्स टाकून त्यावर गाणी सुरू करुनच घराबाहेर पडण्याची अनेकजणांची सवय आहे. आजुबाजूला वेगवेगळ्या बांधकामाचे, गाड्यांचे आणि लोकांच्या बोलण्याच्या आवाजामुळे गाणी जोरदार आवाजात ऐकायला येत नाहीत, म्हणून साऊंडप्रूफ हेडफोन्स वापरण्याची क्रेझ मोठ्या प्रमाणावर आहे.
पण हे आजूबाजुचे सगळे आवाज बंद करणारे साऊंडप्रूफ हेडफोन्स अतिशय धोकादायक असल्याचं निष्पन्न झालं आहे. या हेडफोन्समुळे ऑडिटॉरी प्रोसेसिंग डिसऑर्डर हा आजार होत असल्याचं समोर आलं आहे. या ऑडिटॉरी प्रोसेसिंग डिसऑर्डरमध्ये परिसरातील विविध आवाज ऐकून त्यावर प्रक्रिया करण्याची मेंदूची क्षमता कमी होत जाते.
ऐकण्याची क्षमता कमी होणे
अनेकदा प्रवासात असताना ऑफिसच्या ऑनलाईन मीटिंग्जमध्ये आपल्याला सहभागी व्हायचं असतं अशावेळी इतर प्रवाशांचा आवाजामुळे आपल्याला त्रास होऊ शकतो. काही वेळेला मोबाईलवर गाणी ऐकताना, पिक्चर बघताना त्यातले संवाद नीट ऐकून त्याचा पूर्ण आनंद घेता यावा म्हणून सुद्धा असे साऊंड प्रुफ हेडफोन्स वापरले जातात. आपण कोणत्या गोष्टीसाठी साऊंडप्रुफ हेडफोन्स वापरतो ते पाहणं गरजेचं आहे.
कंपनीनुसार या हेडफोन्सच्या साऊंड प्रुफची क्षमता वेगवेगळी असते. मात्र या अशा हेडफोन्समुळे आपल्या मेंदूद्वारे परिसरातील नैसर्गिकरित्या येणारे आवाज ऐकून त्यावर प्रक्रिया केली जाते या प्रक्रियेमध्ये सुद्धा अडथळा निर्माण होतो.
हे ही वाचा : बाहेरील नको असलेले आवाज गाळणारे स्मार्ट AI हेडफोन!
ऑडिटॉरी प्रोसेसिंग डिसऑर्डर म्हणजे नेमकं काय?
यूनायटेड किंगडममधल्या नॅशनल हेल्थ सर्व्हिस संस्थेतल्या ऑडियोलॉजिस्ट यांनी सांगितलं की, अलिकडच्या काळात त्यांच्याकडे तरुण रुग्णांची संख्या वाढत आहे. या तरुण रुग्णांची श्रवणशक्ती चांगली आहे. पण ते काय ऐकतात त्यावर प्रक्रिया, प्रोसेस करण्यासाठी मेंदूला अडचण येत आहे. हा कान आणि मेंदू दरम्यान असलेल्या नसांशी निगडीत आजार आहे. यालाच ‘ऑडिटॉरी प्रोसेसिंग डिसऑर्डर’ असं म्हणतात. अशा रुग्णांचं प्रमाण मोठ्या प्रमाणावर वाढत असल्यामुळे या ऑडियोलॉजिस्टनी चिंता व्यक्त केली आहे.
ऑडिटॉरी प्रोसेसिंग डिसऑर्डर मध्ये आपल्याला सगळं ऐकायला येतं. पण आपण जे ऐकतोय त्यावर मेंदूला प्रक्रिया करता येत नाही. थोडक्यात आपण जे ऐकलं ते आपल्या मेंदू पर्यंतच पोहोचतच नाही. अशातही जेव्हा आजुबाजुला खूप आवाज सुरू असतो अशावेळी जेव्हा आपल्याशी कोणी बोलत असतं तेव्हा तर हे आजूबाजूचे मागचे आवाज आणि आपल्याशी बोलणारी व्यक्ती आपल्याला जे सांगतेय या दोन आवाजामध्ये मेंदूला फरक करता येत नाही.
ऑडिटॉरी प्रोसेसिंग डिसऑर्डर झालेल्या रुग्णांना सार्वजनिक ठिकाणी, कार्यक्रमामध्ये वावरताना अडचणी येतात. त्यांना अशा सार्वजनिक कार्यक्रमांमध्ये, ठिकाणी दिल्या जाणाऱ्या सूचना समजत नाहीत. सामान्य परिस्थितीमध्ये सुद्धा जर कोणी वेगाने त्यांच्याशी बोलत असतील तर तेही त्यांना समजत नाही.
हे ही वाचा : मेंदू तल्लख ठेवायचा आहे? जाणून घ्या तज्ज्ञांचा सल्ला!
ऑडिटॉरी प्रोसेसिंग डिसऑर्डर होण्याची अन्ये कारणे
ऑडिटॉरी प्रोसेसिंग डिसऑर्डर होण्याला साऊंडप्रुफ हेडफोन्स हे एक प्रमुख कारण आहे. कानाचं इन्फेक्शन, बालपणी मेंदूवर कोणती शस्त्रक्रिया झाली असल्यास किंवा कुटुंबामध्ये जर ऐकण्या संबंधित आजार असेल तर अनुवांशिकरित्या तो होऊ शकतो.
श्रवणशक्तीच्या माध्यमातून मेंदूचा विकास
मेंदूच्या विकासासाठी सातत्याने वेगवेगळे आवाज ऐकून त्यातल्या कोणत्या आवाजावर आपल्याला लक्ष केंद्रीत करायचं आहे ते समजणं गरजेचं आहे. त्यामुळे मेंदूला कानाच्या वाटे विविध आवाज ऐकायला मिळाले पाहिजेत.
मूल जेव्हा छोटं असतं तेव्हा जन्माला आल्यावर लगेच त्याची इंद्रिये तपासताना टाळी किंवा टिचकी वाजवली जाते. छोट्या बाळाला भाषा शिकवावी लागत नाही. आजूबाजूच्या व्यक्ती जे बोलतात ते ऐकून ऐकून बाळ बोलायला शिकते. मेंदूमधली श्रवण इंद्रिये सक्षम असल्यामुळे हे घडते. त्यामुळे आपल्या परिसरातील विविध आवाज सतत ऐकून त्यानुसार आपला मेंदू विकसीत होत असतो.
ऐकणे आणि श्रवण करणे या दोन क्रियामध्ये फरक असतो
इम्पिरिकल कॉलेज हेल्थकेअरमधल्या अडल्ट ऑडियोलॉजी विभागाच्या प्रमुख रेनी आल्मेडा यांनी सांगितलं की मुळात ऐकणे आणि श्रवण करणे या दोन्ही क्रियामध्ये फरक आहे. कोणी बोलत असेल तर ते ऐकणे ही एक क्रिया आहे. आणि जे काही ऐकलं आहे त्यावर मेंदूकडून प्रक्रिया केली जाऊन त्यातला महत्त्वाचा भाग आपल्या स्मृतीमध्ये साठवूण ठेवणे, त्यावर त्यानुसार प्रतिक्रिया देणे ही दुसरी क्रिया आहे.
त्यामुळे अलिकडे शाळांमध्ये तोंडी परिक्षेच्या वेळी फक्त वाचनावर भर न देता श्रवणशक्तीचा विकास करण्यासाठी काही शब्द, वाक्य हे शिक्षकांकडून सांगितले जातात. त्यानंतर विद्यार्थ्यांना ते लिहून काढायचं असतं. यामध्ये विद्यार्थ्यांनी कोणता शब्द ऐकला, त्याच्या लक्षात किती राहिलं आणि कसं लिहीलं असं सगळं तपासलं जातं.
मात्र, अलिकडे हेडफोन्सच्या वापरामुळे आणि त्यातही साऊंडप्रुफ हेडफोन्समुळे श्रवणशक्ती कमी होत चालली आहे.
साऊंडप्रूफ हेडफोन्स वापराच्या अतिरेकामुळे वापरकर्त्यांच्या मेंदूला कारचे हॉर्न, ट्रेनचे हॉर्न, ट्रॅफिकमधल्या गाड्यांचे आवाज, मोठ्याने कुठे डीजेवर गाणी वाजत असतील तर त्यांचे आवाज हे ओळखताच येत नाही. असे आवाज हे त्यांच्या मेंदूला ओळखीचे नसतात.
हेडफोन्सचे इतर दुष्परिणाम
श्रवण शक्ती नष्ट होणे याप्रमाणे हेडफोन्सचे अन्य ही काही दुष्परिणाम आहेत. दैनंदिन जीवनात प्रवास करताना कानात असे हेडफोन्स घालून रस्त्ता क्रॉस करताना जर वाहनांकडे लक्ष नसेल आणि हॉर्न ऐकला नसेल तर अपघात होण्याची शक्यता आहे.
सतत कानामध्ये हेडफोन्स घालून ठेवल्याने डोकेदुखी, चक्कर येणं, चेहऱ्याला मुंग्या येणं, अस्वस्थता जाणवू लागते. तसेच कानासंबंधित संसर्ग होण्याची सुद्धा शक्यता असते.
