इंस्टाग्राम मुलांसाठी आणि टीन्ससाठी घातक आहे यावर गेली अनेक वर्ष जगभर चर्चा सुरु आहे. पालकांचे दबावगट अमेरिकेत सक्रिय आहेत. काही दिवासांपूर्वी पालकांनी मेटाला त्यांचे प्लॅटफॉर्म्स व्यसनं लावू शकतात असे जाहीर करण्याबाबत दबाव आणला होता. या सगळ्याचा एकत्रित परिणाम म्हणजे इंस्टाग्रामच्या बाबतीत मेटाने काही महत्वपूर्ण नियम जाहीर केले आहेत.
मेटाचे महत्त्वपूर्ण नियम –
1) 18 वर्षांच्या खालील मुलांची अकाउंट्स डिफॉल्ट प्रायव्हेट केली जाणार आहेत.
2) रात्री 10 ते सकाळी 7 या वेळात कुठल्याही ‘मायनर’ अकाउंटला नोटिफिकेशन्स येणार नाहीत.
3) पालकांना मुलांचे डीएम्स बघता येणार आहेत. म्हणजे मुलांच्या पर्यंत कोण पोचतंय, कोण मुलांना काय मेसेज करतंय यावर पालकांना ठेवता येणार आहे. मुलांच्या ऑनलाईन सुरक्षेसाठी हे निर्णय घेतले गेले आहेत.
लहान मुलांकरता ऑनलाईन जगत सुरक्षित ठेवायचा प्रयत्न
दुसरीकडे भारतात एक केस गाजते आहे. ज्यात एका 28 वर्षांच्या पुरुषाला लहान मुलांचा लैंगिक कन्टेन्ट बघितल्या प्रकरणी शिक्षा झाली आहे आणि त्या अनुषंगाने असा कन्टेन्ट डाउनलोड करणं आणि बघणं POCSO आणि IT कायद्या अंतर्गत गुन्हा आहे. या दोन्ही गोष्टी मुलांना ऑनलाईन जगात ठेवण्याच्या दृष्टीने उचलले पाऊल आहे. त्यानिमित्ताने सायबर ग्रूमिंग हा काय प्रकार असतो, पेडोफिलिया आजार आणि मुलांची सुरक्षितता याविषयी थोडी माहिती घेऊया.
‘चाईल्ड सेक्शुअल अब्युसीव्ह मटेरीअल’च्या शोधात भारतात वाढ
मुलांचं ऑनलाईन असण्याचं प्रमाण लॉक डाऊन काळात प्रचंड वाढलं आणि आता मुलं कायमचीच ऑनलाईन गेली. ती जशी सोशल मीडियावर मोठ्या प्रमाणावर आहेत तशीच, ती गेमिंग प्लॅटफॉर्म्सवरही मोठ्या प्रमाणात आहेत. अगदी पहिली दुसरी पासूनची मुलं ऑनलाईन गेमिंग प्लॅटफॉर्म्सवर असतात. शाळा म्हणून, दिवसभर घरात बसून कंटाळा येतो. म्हणून गेमिंग आणि युट्युब व्हिडीओ बघण्याच्या निमित्ताने मुलं सतत ऑनलाईन असतात. मित्रमैत्रिणींच्या बरोबर फेस टाइम तर सुरूच असतं. या सगळ्याचा परिणाम म्हणजे मुलांचा एकूण स्क्रीन टाइम प्रचंड आहे. हा स्क्रीन टाइम कमी कसा करायचा हा सगळ्यात महत्वाचा प्रश्न आहे. कारण स्क्रीन टाइम जास्त म्हणजे ऑनलाईन धोके जास्त. अनोळखी लोकांच्या संपर्कात येण्याचं मुलांचं प्रमाण जास्त. इंडिया चाईल्ड प्रोटेक्शन फंड यांनी जाहीर केलेल्या माहितीनुसार लॉक डाऊन काळात ‘सिसॅम म्हणजे चाईल्ड सेक्शुअल अब्युसीव्ह मटेरीअल’चा शोध भारतात प्रचंड प्रमाणात वाढलेला आहे. चाईल्ड पॉर्न, सेक्सी चाईल्ड, टिन सेक्स या कीवर्ड्सच्या आधारे हा सर्च केला जातोय. लहान मुलांचं लैंगिक शोषण करणारे, पेडोफिलिया झालेले, मुलांना टार्गेट करून त्यांच्याकडून अश्लील फोटो आणि व्हिडीओ उकळण्यासाठी टपून बसलेले सगळेच लॉक डाऊननंतर जास्तच ऍक्टिव्ह झाले आहेत. त्यातही लहान मुलांच्या लैंगिक छळात हिंसेची भर असलेल्या व्हिडिओचा सर्च 200 टक्केने वाढलेला आहे. आणि मुलंही मोठ्या प्रमाणावर ऑनलाईन आहेत. हे सगळंच काळजी करावं असं आहे.
निगेटिव्ह सायबर ग्रूमिंग म्हणजे काय?
लहान मुलांच्या इंटरनेट वापरासंबंधी/ विचारांचं कंडिशनिंग म्हणजे सायबर ग्रूमिंग. सोशल मीडियावर, गेमिंग प्लॅटफॉर्मवर मुलांची/टीन्सची अनोळखी लोकांची ओळख होते, मैत्री होते. दर वेळी आपण ज्या अनोळखी लोकांच्या संपर्कात येऊ ते खरे असतीलच असं नाही. ऑनलाईन जगात अनेक लोक खोटी नावं आणि प्रोफाईल्ससह फिरत असतात. त्यात गुन्हेगारी वृत्तीच्या लोकांचाही समावेश असतोच. ही माणसं करतात काय तर जाणीवपूर्णक टिन एजर्सच्या संपर्कात येतात. त्यांच्याशी छान मैत्री करतात. मैत्री करुन विश्वास संपादन करतात. मुलांचा पूर्ण विश्वास जोवर तयार होत नाही तोवर ते कसलीही अवाजवी मागणी करत नाहीत. वाह्यात पद्धतीने बोलत–लिहीत नाहीत. काहीही चुकीचं शेअर करत नाहीत. त्यामुळे टीनएजर्सना त्या चॅटिंगमध्ये काहीच धोका वाटत नाही. जेव्हा विश्वासाचं नातं तयार होतं, त्यानंतर मग हे गुन्हेगार टिन एजर्सना जाळ्यात अडकवायला सुरुवात करतात. त्यात स्वतःचे न्यूड फोटो/व्हिडीओ पाठव अशी मागणी असते. काहीवेळा घरच्यांच्या बँकेचे किंवा इतर काही खासगी माहिती देण्यासाठी दबाव असतो. आणि हे गुन्हेगार जे सांगतील ते केलं नाही तर फोटो/व्हिडीओ व्हायरल करण्याची धमकी दिली जाते. अनेकदा प्रेमाच्या, डेटिंगच्या नात्यातही न्यूड फोटोंची देवाण घेवाण होते आणि ब्रेकअप नंतर ते फोटो रागाच्या भरात व्हायरल होतात.
‘न्यूड्स’ पाठवणं सध्या ट्रेडिंग
स्वतःचे न्यूड्स इतरांना पाठवणं यात मुळांतून बरंच काही चुकीचं आहे, हे अनेकदा मुलांच्या डोक्यातच येत नाही. कारण त्यांच्या वयातल्या अनेकांनी असे न्यूड्स पाठवलेले असतात. त्यामुळे न्यूड पाठवणं ट्रेंड आहे, त्यात चुकीचं काहीही नाही अशी समजून अनेकांची होते. आपल्या समवयीन मुलांमध्ये आपला स्वीकार व्हायला हवा, आपणही कूल, यो, ट्रेंडी आहोत या सगळ्यांना समजलं पाहिजे या भावनेतूनही मुलं या गोष्टी अनेकदा करतात. सायबर ग्रूमिंग करणाऱ्या व्यक्ती जाणीवपूर्वक लैंगिकतेबद्दलच्या मुलांच्या मनातल्या संवेदनशीलता मारून टाकतात. ही प्रक्रिया दीर्घकाळ आणि हळूहळू केली जाते. दीर्घकाळ मैत्री असल्याने आपल्याकडे जी मागणी झालेली आहे ती अवास्तव आहे, हे त्या मुलांच्या लक्षात येत नाही. इतकं त्यांच्या मनाचं आणि विचारांचं कंडिशनिंग झालेलं होतं.
पेडोफिलिया म्हणजे काय?
पेडॉलिफिया ही एक मनोविकृती आहे. यात प्रौढ व्यक्तीला लहान मुलांविषयी तीव्र लैंगिक आकर्षण असतं. पेडोफिलिया झालेल्या अनेक व्यक्ती सायबर जगात मुलांच्या संपर्कात येण्याचा प्रयत्न करत असतात. ऑनलाईन जगात स्पर्श नाहीये, पण चांगल्या आणि वाईट वृत्तींची माणसं आहेतच. याची जाणीव मुलांना असणं अतिशय आवश्यक आहे.
खालील गोष्टी लक्षात घ्या.
1) सायबर जगतात सायबर ग्रूमिंग करणारी लोकं असतात याची माहिती मुलांना द्या.
2) अनोळखी लोकांशी मैत्री करताना सावधानता बाळगायला सांगा.
3) अनोळखी लोकांशी परिचय झाला तरी कुठलीही खासगी माहिती कधीही शेअर करायची नाही हे सांगा.
4) अनेकदा मुलांकडून न्यूड्सची मागणी केली जाते, अशी कुठलीही मागणी झाली तर लगेच मोठ्यांना कुणाला तरी सांगितलं पाहिजे हे मुलांना माहीत असायला हवा. तो विश्वास मोठ्यांविषयी वाटायला हवा.
5) तेरा वर्षांच्या खालची मुलं सोशल मीडियावर नाही ना हे चेक करा. आठ, दहा, तेरा–चौदा वर्षांची मुलं गेमिंग करताना कुणाच्या संपर्कात आहेत याविषयी मुलांशी बोला. पालक आणि मुलं यांच्यात संवाद असेल तर मुलं सगळ्या गोष्टी येऊन पालकांना सांगतात. यातून आपली मुलं सुरक्षित आहेत की धोक्यात याचा अंदाज पालकांना येऊ शकतो.
