गुंजेच्या डोळ्यांचे ‘रेड आय’  

खूप राग आला की, ‘रागाने त्याचे डोळे लालभडक झाले आहेत’ असं आपण म्हणतो. पण स्किपर जातीतल्या ‘रेड आय’ या फुलपाखराचे डोळे मात्र कायमच आणि खरोखरच अगदी गुंजेसारखे लालभडक असतात. हे फुलपाखरू आपल्याकडे पावसाळ्यात आणि पावसाळ्यानंतर काही दिवस दिसते. साधारणत: मध्यम आकाराच्या या फुलपाखराचे पंख गडद तपकिरी रंगाचे असतात. त्यावर कुठेही ठिपके किंवा रेषांची नक्षी नसते. मात्र पंखांच्या शेपटीकडच्या कडा या पिवळसर केसाळ असतात. हे फुलपाखरू आकर्षक रंगाचे नसले तरी जंगलात दिसल्यावर मात्र त्याचे लालभडक डोळे पटकन आपले लक्ष वेधून घेतात. स्किपर जातीतील हे फुलपाखरू असल्यामुळे त्याच्या स्पृशा पुढे एकदम वळलेल्या असतात आणि त्यांची उडण्याची पद्धत जलद आणि वेडीवाकडी वळणे घेणारी असते. 

जायंट रेड आय

आपल्याकडच्या जंगलात हे कॉमन रेड आय फुलपाखरू दिसत असले तरी दक्षिणेकडच्या जंगलात याचा मोठा चुलतभाऊ ‘जायंट रेड आय’ दिसतो. हे फुलपाखरू आपल्याकडे दिसणाऱ्या स्किपर वर्गातले सर्वात मोठे फुलपाखरू आहे. या फुलपाखराचाही रंग गडद लालसर तपकीरी असतो. त्याच्या पंखांच्या खालच्या बाजूला अर्धपारदर्शक ठिपके असतात. पंखाच्या वरच्या बाजूला आकर्षक रंगाचे पिवळेधम्मक तीन ठिपके असतात. याही फुलपाखराचे डोळे लाल रंगाचे असतात. पण हा रंग थोडा काळपट, किरमिजी लाल असतो. ही जात सदाहरित जंगलात जास्त दिसते. पण सध्या नारळाच्या आणि पामच्या इतर जातींची मोठ्या प्रमाणात लागवड झाल्यामुळे ही जात दक्षिणेत आणि भारताच्या उत्तरपूर्वेकडे सहज दिसते. यांचा वावर पावसाळ्यात मोठ्या प्रमाणावर असतो पण पावसाळ्याच्या नंतर सुद्धा काही दिवस ते दिसू शकतात. 

निशाचर फुलपाखरू

हे फुलपाखरू दिवसा अंधाऱ्या जागेत, उंच झाडांच्या पानाखाली पंख आक्रसून बसून राहते. संध्याकाळ झाली की मात्र हे तत्पर होते. आणि जोरात उडायला सुरवात करते. याचा आकार मोठा असल्यामुळे आणि अतिशय जोरात उडण्याचा वेग असल्यामुळे यांच्या पंखांच्या फडफडण्याचा आवाजसुद्धा येतो. संध्याकाळी यांच्या उडण्याच्या सवयीमुळे कधी कधी ही घरातल्या ट्युबलाईट्वर आकर्षित झालेली आढळतात. 

खोलगट फुलांमधला मध सहज पितात

मधाकरता ही फुलपाखरे बऱ्याच फुलांवर जाऊन बसतात. यांची सोंड त्याच्या शरीराच्या तुलनेत कितीतरी मोठी असते. त्यामुळे अगदी लांब, खोलगट घंटेच्या आकाराची फुले जरी असली तरी त्यातला मध हे फुलपाखरू सहज पिऊ शकते. 

पानाचा कोन आणि अळी

या फुलपाखराची मादी नारळाच्या किंवा अगदी घरातल्या पामच्या पानाच्या टोकावर एक पांढरट अंडे घालते. अंड्यातून बाहेर आलेली अळी तिथेच पान कुरतडून आणि वळवून त्याचा कोन करते आणि त्या आडोश्यात दडून रहाते. जशी जशी ती मोठी होत जाते तसं तशी ती तो कोन मोठा आणि मध्यभागी करत राहते. त्यातून फक्त तोंड बाहेर काढून त्याच्या टोकावरचे पान खाते. 

सर्वात लांब सोंड

या अळीच्या अंगावर एक मेणचट पावडरीसारखा पांढरा थर असतो आणि त्यामुळे तिचा रंग दिसत नाही. पण जर का अळीला आपण हात लावला तर तो थर निघून जातो आणि आतल्या अळीचा हिरवट रंग दिसतो. ही अळी पाने खाण्यासाठी जास्त लांबवर जात नाही. अळी तिचा कोष करतानासुद्धा त्या पानाच्या जवळपासच करते. या कोषाची खासियत म्हणजे इतर फुलपाखरांच्या कोषामध्ये पंख, स्पृशा या कोषाच्या आत मधे दिसतात. पण या फुलपाखरांची सोंड सर्वात लांब असल्यामुळे ती कोषाच्या आत राहूच शकत नाही. त्यामुळे त्या स्पृशेची एक सुरनळी कोषाच्या बाहेर लांबलचक दिसते. 

उडण्याचा भन्नाट वेग

आपल्याकडच्या कॉमन रेड आयचा फोटो मी बऱ्याच वेळेला येऊर, नागलाच्या जंगलात घेतला आहे. पण जायंट रेड आय मात्र आपल्याकडे दिसत नसल्यामुळे त्याचा कधी फोटो काढता आला नव्हता. मात्र, 2023 मध्ये मुरुड जंजिऱ्याजवळ असलेल्या फणसाडच्या अभयारण्यात गेलो होतो. तिकडच्या रिसॉर्टच्या नारळा / सुपारीच्या बागेमधे जायंट रेड आयला उडताना बघितले. ते फुलपाखरू खूप उंचावर उडत होते. त्याचा उडण्याचा वेगसुद्धा भन्नाट होता. त्यामुळे त्याचा फोटो काढणं मोठं चॅलेंज होतं. पण माझ्या अंदाजाप्रमाणे ते ट्युबलाईट्च्या पांढऱ्या प्रकाशावर आकर्षित व्हायचे. म्हणून आम्ही बाहेरच्या लाईट्स मुद्दाम रात्री सुरूच ठेवल्या. सकाळी बरोबर भिंतीवर आम्हाला जायंट रेड आय दिसले. सकाळ झाल्यामुळे अर्थातच त्याच्या हालचाली अगदी मंदावलेल्या होत्या आणि त्यामुळे आम्हाला अगदी मनसोक्त त्याचे फोटोसेशन करता आले. सध्या मुंबईच्या आसपास सुद्धा हे फुलपाखरू सापडल्याची नोंद आहे.