ती फक्त 18 वर्षांची आहे, पण बुध्दीबळातल्या 64 घरांची ती सम्राज्ञी आहे. अत्यंत चुरशीच्या सामन्यातही ती संयम जाऊ देत नाही. पण खेळापेक्षा खेळाडूंच्या दिसण्यावर बोललं गेलं, तेव्हा तिनं अत्यंत परखड शब्दांत सुनावलंही होतं. भारताला चेस ऑलिंपियाडमध्ये सुवर्णपदक मिळवून देण्यात तिचा सिंहाचा वाटा होता. ती आहे भारताच्या बुध्दीबळ क्षेत्रातला उगवता तारा! तिचं नाव आहे दिव्या देशमुख. भारताच्या बुध्दीबळ क्षेत्राचं भविष्य म्हणून आशेनं पाहिलं जात असलेली दिव्या आपल्या महाराष्ट्राच्या भूमीतली आहे ही आपल्यासाठी विशेष अभिमानास्पद गोष्ट आहे.
बॅडमिंटनकडून बुद्धीबळाकडे
दिव्या वयाच्या पाचव्या वर्षापासून बुध्दीबळ खेळते. 9 डिसेंबर 2005 रोजी नागपूरमध्ये तिचा जन्म झाला. तिची आई नम्रता आणि वडील जितेंद्र हे दोघेही डॉक्टर आहेत. ती भवन्स सिव्हील लाईन्स शाळेची विद्यार्थिनी आहे. तिची मोठी बहीण बॅडमिंटन खेळते. दिव्याही बहिणीबरोबर बॅडमिंटन कोर्टवर जायची. पण बॅडमिंटनची रॅकेट काही तिला झेपायची नाही, त्यात तिची उंचीही थोडी कमी होती. मग तिच्या आईनं तिला चेस अकादमीमध्ये घातलं. तिथं मात्र ती मनापासून रमली. तिच्या वडिलांनाही बुध्दीबळाची आवड आहे. दिव्याला बुध्दीबळात विशेष रस आहे हे पाहून तिच्या आईवडिलांनीही तिला प्रोत्साहन द्यायला सुरुवात केली. दिव्यानंही त्यांना निराश केलं नाही. ती एकामागोमाग एक यशाच्या पायऱ्या चढत गेली.
ग्रँडमास्टर दिव्याचा प्रवास
दिव्या नुकतीच 12 वीची परीक्षा उत्तीर्ण झाली आहे. 2013 मध्ये दिव्या FIDE मास्टर्स रँकपर्यंत पोहोचली होती. तर 2014 मध्ये फक्त नऊ वर्षांची असताना दिव्यानं वर्ल्ड चँपियनचा किताब पटकावला होता. 2017 मध्ये तिनं पुन्हा एकदा त्यावर आपलं नाव कोरलं. 2018 मध्ये तिनं आंतरराष्ट्रीय मास्टर्ससाठी पात्र झाली. 2021 मध्ये दिव्या भारताची 21 वी महिला बुध्दीबळ ग्रँडमास्टर झाली. 2022 मध्ये तिनं भारतीय बुध्दीबळ चँपियनशीपचं विजेतेपद मिळवलं. 2022च्या ऑलिंपियाडमध्येही ती भारतीय टीममध्ये होती. या स्पर्धेत तिला वैयक्तिक कांस्यपदक मिळालं होतं. तर आशियाई महिला बुध्दीबळ चँपियनशीपही ती जिंकली. टाटा स्टील इंडिया बुध्दीबळ स्पर्धेत महिला रॅपिडमध्ये तिचं रँकिंग सर्वात खालचं होतं तरीही आपल्या खेळानं तिनं सर्वात वरचं मानांकन मिळवलं.
“खेळाडूचा खेळ पाहा”
याच स्पर्धेच्या वेळेस तिला आलेल्या अनुभवावरुन तिनं प्रेक्षकांना चांगलंच सुनावलं होतं. बुध्दीबळाचा सामना खेळत असताना अनेकदा महिला खेळाडूंना प्रेक्षकांच्या टोमण्यांना सामोरं जावं लागतं. तिच्या आणि एका परदेशी खेळाडूच्या दिसण्यावरुन तिच्यावरही कमेंट्स केल्या जात होत्या. त्यानंतर दिव्यानं सोशल मीडियावर एक पोस्ट लिहून परखड शब्दांत आपलं मत मांडलं होतं. “महिला खेळाडू खेळत असताना त्यांच्या खेळापेक्षा कपडे, त्यांचं दिसणं आणि अशाच गोष्टींकडे त्यांचं लक्ष असतं, त्यावरुन ते सतत कमेंट्स करत राहतात. महिला ‘खेळाडू’ बुध्दीबळ खेळत आहेत याकडे त्यांचं लक्षच नसतं. त्यांचा खेळ त्यांच्या खिजगणतीतही नसतो, हे अत्यंत चुकीचे आहे. मी हे बघून निराश झाले आहे. खेळाडूला त्याच्या खेळाबद्दल कौतुक हवं असतं.” महिला खेळाडूंबाबत प्रेक्षक करत असलेल्या भेदभावाविरोधात दिव्यानं लिहीलेली ही पोस्ट खूप व्हायरल झाली होती. दिव्याच्या या पोस्टनंतर बऱ्याच महिला आणि पुरुष खेळाडूंनीही तिला पाठिंबा दिला. मात्र आपल्याला कोणत्याही चळवळीचा भाग व्हायचा नाहीये तर खेळाच्या येणाऱ्या मुलींना निकोप, निरोगी वातावरण मिळावं यासाठी आपण हे लिहीलं असल्याचंही तिनं स्पष्ट केलं होतं. या सगळ्या प्रकरणामधून दिव्याची समज आणि परिपक्वता दिसून आली.
18 व्या वर्षी जागतिक क्रमवारीत 11 व्या स्थानी
ती म्हटल्याप्रमाणे तिनं पूर्ण लक्ष फक्त खेळावरच केंद्रित केलं होतं. त्यामुळेच तिनं हंगेरीत झालेल्या चेस ऑलिंपियाडमध्ये देशाला सुवर्णपदक मिळवून देण्यात महत्त्वाची भूमिका बजावली. ग्रँडमास्टर विश्वनाथन आनंद यानंही तिचा खास उल्लेख केला होता. या विजयामुळे दिव्या वयाच्या केवळ 18 व्या वर्षी जागतिक क्रमवारीत 11 व्या स्थानावर पोहोचली आहे. जगातील 20 टॉप खेळाडूंमध्ये दिव्यानं स्थान मिळवलं आहे. महिला ग्रँडमास्टर विश्वचषक स्पर्धेत ती ज्युनियर चँपियन ठरली तेव्हा तिनं अकरापैकी नऊ सामने जिंकले होते आणि दोन अनिर्णित राखले होते.
ऑलिंपियाडमध्ये सुवर्णपदक जिंकायचा चंग
ऑलिंपियाडचे सर्व 11 राऊंड्स खेळणारी एकमेव भारतीय खेळाडू आहे. तिनं ऑलिंपियाडमध्ये तिसऱ्या बोर्डवर वैयक्तिक सुवर्णपदकही मिळवलं आहे. इतक्या लहान वयात भरपूर यश मिळवूनही दिव्याचे पाय जमिनीवरच आहेत. या स्पर्धेचा अनुभव कसा होता असं तिला विचारलं तेव्हा, “मी ताणाला कसं सामोरं जायचं आणि त्यावर कशी मात करायची हे शिकले. अधिक चांगलं कसं खेळायचं हेही मी शिकले,” असं उत्तर तिनं दिलं होतं. आपल्या संघाला मिळालेल्या यशाचा आपण एक भाग असल्याचा अभिमान वाटत असल्याची प्रतिक्रिया तिनं दिली होती. देशातले ज्येष्ठ अनुभवी खेळाडू, कोच,खेळाडूंच्या कुटुंबांच्या पाठिंब्यामुळेच हे यश मिळाल्याचं तिनं सांगितलं होतं. कोणत्याही परिस्थितीत सुवर्णपदकच जिंकायचं होतं, सिल्व्हर मेडलवर समाधान मानायचं नाहीच, असा या टीममधल्या युवा खेळाडूंचा दृष्टीकोन होता आणि त्याचाच त्यांना फायदा झाला. आपल्या मुलीनं मिळवलेलं पदक हे तिचं एकटीचं नसून संपूर्ण देशाचं आहे अशी प्रतिक्रिया दिव्याच्या वडिलांनी दिली होती. दिव्याच्या या यशामध्ये तिच्या आईवडीलांचा वाटा मोठा आहे. ते सतत तिच्या प्रत्येक यशापयशात तिच्याबरोबर उभे आहेत.
वाढती लोकप्रियता
दिव्यामध्ये सौंदर्य आणि बुध्दीमत्ता यांचा मिलाफ आहे. प्रचंड बुध्दीमत्तेनं आणि संयमानं ती प्रत्येक चाल खेळते. तिच्या खेळात सातत्य आहे. कितीही चुरशीचा सामना असला तरी ती डगमगत नाही. कोणत्याही क्षणी ती सामना आपल्या बाजूने फिरवू शकते. ऑलिंपियाडमध्ये सुवर्णपदक मिळवल्यानंतर या विजेत्या टीमला पंतप्रधान नरेंद्र मोदींनी खास निमंत्रण दिलं होतं. त्यांनीही दिव्याचं कौतुक केलं. ज्युनियर वर्ल्ड चँपियनशीप जिंकल्यानंतर दिव्याचं नाव चर्चेत आलं होतं. पण चेस ऑलिंपियाडमधल्या तिच्या कामगिरीमुळे ती देशभरात पोहोचली आहे. सध्याच्या लोकप्रिय युवा खेळाडूंमध्ये तिचं नाव घेतलं जातं. सोशल मीडियावरही तिचं फॅन फॉलोइंग भरपूर आहे.
पुढचे लक्ष्य
आपल्याकडे आता क्रीडा क्षेत्रांत महिला खेळाडूंची संख्या वाढतीये. घरच्यांचं प्रोत्साहन, चिकाटी, जिद्दीच्या जोरावर महिला खेळाडू चमकदार कामगिरी करताना दिसतायेत. पण तरीही बुध्दीबळासारख्या क्षेत्रात आणखी मुलींनी येण्याची गरज आहे. कामगिरी चांगली झाली की प्रायोजक मिळतात. पण तरीही खेळासाठी लागणाऱ्या खर्चाच्या तुलनेत ते प्रत्येक वेळेस पुरेसं असतंच असं नाही. त्यामुळे महिला खेळाडूंसाठी जास्तीत जास्त प्रायोजक मिळतील अशी अपेक्षा दिव्यानं व्यक्त केली होती. हंगेरीतल्या ऑलिंपियाडमधलं यश ही तिच्या पुढच्या विक्रमी यशाची नांदी आहे, बुध्दीबळाच्या क्षेत्रात नवनवे विक्रम करुन देशाचं नाव जागतिक स्तरावर ती उज्ज्वल करतीये. पुरुष किंवा महिला कोणीही असले तरी त्यांच्याकडे फक्त खेळाडू म्हणूनच पाहिलं जावं आणि त्यांच्या खेळाचीच चर्चा व्हावी असं स्पष्ट मत मांडणारी दिव्या देशाची खरी ‘गोल्डन गर्ल’ आहे.
