सिनेजगतातील बाल कलाकार

चांगला किंवा हिट सिनेमा म्हटलं की, आपल्या डोळ्यासमोर एक ‘रांगडा नायक’ (आजकाल दाढीवाला) आणि एक सुंदर अभिनेत्री, त्या दोघांना त्रास देणारा एक खलनायक असं एक चित्र उभं राहतं. कारण, आपण लहानपणापासून तेच बघत लहानाचे मोठे झालो आहोत. सिनेमात इतर दिसणारे सह कलाकार जसं की, हिरोचे मित्र किंवा हिरोईनच्या मैत्रिणी किंवा एखादा बाल कलाकार हे आपल्या फारसे लक्षात राहत नाहीत. कारण, त्यांचं पात्र हे अगदीच कमी महत्वाचं, ताटात बाजूला वाढण्यात आलेल्या चटणी, कोशिंबीर सारखं दाखवण्याचा प्रयत्न केलेला असतो. 

पण, काही निर्माते, दिग्दर्शक या पलीकडे जाऊन विचार करतात आणि पारंपरिक नायकाची चौकट तोडून या इतर सहाय्यक कलाकारांना प्रमुख नायक म्हणून प्रेक्षकांसमोर सादर करतात. 

बदलती सामाजिक, कौटुंबिक परिस्थिती

“बाल कलाकार हे सिनेमाचे नायक होऊ शकतात” असं विधान जर कोणी 1970 किंवा 1980 च्या दशकात केलं असतं तर त्यांना प्रेक्षकांनी वेड्यात काढलं असतं. कारण, त्या काळात पहिल्या पिढीचा संघर्ष मोठ्या पडद्यावर बघणं हे प्रेक्षकांना आवडायचं, रिलेट व्हायचं. आज परिस्थिती बदलली आहे. आजचा ‘बाबा’ हा आपल्या काळातील कडक वडिलांपेक्षा कुल आणि प्रस्थापित झाला आहे. आपल्या मुलांना सर्व काही सहज मिळेल याची सर्वतोपरी काळजी घेत असतो. मी जी मजा माझ्या बालपणी करू शकलो नाही, ती माझ्या मुलाला करता आली पाहिजे यासाठी तो सर्व स्तरांवर फाईट करत असतो. या भावना आणि प्रयत्नातूनच आजची लहान मुलं हे अधिक कॉन्फिडन्ट आणि स्मार्ट आहेत, असं आपण अगदी सहजपणे म्हणत असतो. 

हक्काचा प्रेषकवर्ग

‘बाल नायक’ हे समाजातील या निरीक्षणातूनच  लिहिले गेले असावेत. बाल नायक हे व्हिलन सोबत स्वतः फायटिंग करत नसतात. पण, सिनेमाची मूळ कथा ही त्यांच्या भोवती फिरत असते. त्यांचं क्युट दिसणं, कमी वयातही सुस्पष्ट बोलणं हे त्या सिनेमाचा युनिक सेलिंग पॉईंट झालेला असतो. बाल कलाकारांना केंद्रस्थानी ठेवून करण्यात आलेल्या सिनेमाच्या यशाची खात्री यासाठी पण देता येते की, त्यांचा ‘लहान मुलं आणि त्यांच्यासोबत पर्यायाने येणारे पालक’ हा प्रेक्षकवर्ग हक्काचा असतो. एकदा या प्रेक्षकांना सिनेमा आवडला की, समीक्षक काय म्हणत आहेत ? कोणत्या पेपर मध्ये सिनेमाला किती रेटिंग देण्यात आली आहे ? या सर्व गोष्टी दुय्यम ठरतात. 

मोठा पडदा गाजवणारे काही प्रमुख बाल नायक कोण आहेत ? आणि त्यांच्यामुळे बॉक्स ऑफिसवर हिट झालेल्या सिनेमांची कोणती नावं आहेत ? हे आज जाणून घेऊयात. 

तारे जमीन पर: 2007 साली अभिनेता आमिर खान यांनी दिग्दर्शित केलेला  ‘तारे जमीन पर’ हा सिनेमा प्रदर्शित झाला. हासिनेमा बालकलाकार दर्शिल सफारीने साकारलेल्या ‘ईशान’ या पात्राभोवती फिरणारा होता. आमिर खान यांनी ही या सिनेमामध्ये मुख्य भूमिका साकारली होती. इतर वेळी आपल्या नायिकांना देखील छोटा रोल देणाऱ्या आमिरने यावेळी मात्र पूर्ण फोकस दर्शिल वर ठेवल्याने खूप आश्चर्य व्यक्त केलं गेलं होतं. 

‘डिसलेक्सिया’ नावाच्या आजारामुळे अभ्यासाची गोडी नसलेल्या मुलाचं पात्र उभं करताना या प्रश्नावर काय तोडगा असू शकतो हे देखील लेखकाने सिनेमात भावनिक पद्धतीने दाखवलं. आजवर सिनेमाच्या शेवटी फायटिंग बघण्याची सवय असलेल्या प्रेक्षकांनी यावेळी या सिनेमातील शेवटच्या भावनिक प्रसंगाला देखील तितकीच दाद दिली. 

भूतनाथ:  2008 मध्ये रवी चोप्रा यांच्या बॅनरखाली निर्मिती झालेल्या या सिनेमाचं दिग्दर्शन विजय शर्मा यांनी केलं होतं. अमान सिद्दीकी या बाल कलाकाराला या सिनेमात अमिताभ बच्चन यांनी साकारलेला ‘भूतनाथ’ दिसत असतो. बिग बी, छोट्या रोल मधील शाहरुख खान, जुही चावला, प्रियांशु चटर्जी सारखे दिग्गज कलाकार असूनही या सिनेमातील बाल नायकाने प्रेक्षकांवर आपली छाप सोडली होती हे विशेष होतं. 

धनक: 2015 मध्ये प्रदर्शित झालेल्या या सिनेमाचं दिग्दर्शन नागेश कुकनूर यांनी केलं होतं. हेतल गडा आणि क्रिश छाब्रिया या दोन बाल कलाकारांभोवती सिनेमाची कथा लिहिली गेली आहे. राजस्थान मधील एका खेड्यात रहाणारी एक बहीण आपल्या भावाची सिनेमाची, आणि अभिनेता शाहरुख खान विषयी असलेली आवड जोपासण्यासाठी त्याची किती मदत करते यावर आधारित सिनेमाचं कथानक आहे. 64 व्या नॅशनल फिल्म अवॉर्ड मध्ये या सिनेमाला ‘बेस्ट चाईल्ड फिल्म’ हा पुरस्कार देण्यात आला होता. तसंच 65 व्या बर्लिन चित्रपट महोत्सवात देखील या सिनेमाचं  कौतुक झालं होतं.  

आय एम कलाम: 2011 मध्ये प्रदर्शित झालेल्या या सिनेमात हर्ष मायर या बाल कलाकाराने ‘छोटू’ हे प्रमुख पात्र साकारलं होतं. हायवे वरील एका ढाब्यावर काम करणारा हा छोटू डॉ. ए. पी.जे. अब्दुल कलाम यांच्या सारखा शास्त्रज्ञ होण्याची इच्छा बाळगून असतो. पण, आर्थिक आणि सामाजिक परिस्थितीमुळे छोटूला शाळेत प्रवेश मिळण्यासाठी संघर्ष करावा लागतो. तो डॉ. कलाम यांना भेटण्यासाठी दिल्लीला पळून जाण्याचा प्रयत्न करतो. या प्रयत्नात त्याची एका आंग्ल व्यक्तीची भेट होते आणि ती छोटूच्या शाळेचा खर्च उचलण्याची तयारी दर्शवते. कोणताही मोठा स्टार नाही, मोठे लोकेशन्स, सेट नाही तरीही सिनेमाच्या कथानकामुळे आणि कलाकारामुळे हा सिनेमा आपल्या लक्षात राहतो.  

माझा छकुला: बॉलिवूडच नाही तर मराठी सिनेमांमध्ये बाल नायकांना घेऊन सिनेमा करण्याचा प्रयत्न झाला आहे. 1994 मध्ये प्रदर्शित झालेला, महेश कोठारे यांचं दिगदर्शन असलेला ‘माझा छकुला’ हा या यादीत अग्रस्थानी आहे. मराठी चित्रपटसृष्टीचा आजचा आघाडीचा अभिनेता आदिनाथ कोठारे याचा हा पहिला सिनेमा होता. लक्ष्मीकांत बेर्डे, निवेदिता जोशी आणि स्वतः महेश कोठारे असूनही आदिनाथ हा या सिनेमात जास्त उठून दिसला होता. लता मंगेशकर यांनी गायलेलं ‘माझा छकुला’ हे शीर्षक गीत त्या काळात खूप लोकप्रिय झालं होतं. 

बाल नायकांना सिनेमामध्ये कास्ट करण्यासाठी निर्माता, दिग्दर्शक आणि कास्टिंग डायरेक्टरचं जितकं कौतुक आहे तितकंच त्या मुलांच्या पालकांचं योगदान देखील कौतुकास्पद आहे. 

मुलांच्या शाळेच्या वेळा, परीक्षेचे वेळापत्रक हे सगळं सांभाळून ही पालक मंडळी त्यांना विविध कास्टिंग एजन्सीकडे घेऊन जात असतात, त्यांचे आर्थिक व्यवहार, त्यांची प्रकृती सांभाळत असतात. महत्वाचं म्हणजे कला क्षेत्रात काम करणं म्हणजे ‘वाया जाणं’ असं नाही हे ही पालक मंडळी जगाला सांगत असतात. मुलांना करिअर करण्याचा एक पर्याय लहानपणीच उपलब्ध करून देत असतात आणि मनोरंजन क्षेत्राला नवीन कलाकार देत असतात.