फुलपाखरे म्हटली की आपल्या नजरेसमोर येतात ती फुलांवर बागडणारी, मध पिणारी फुलपाखरं. तर फुलपाखरांच्या अळ्यांचा आहार म्हणजे झाडांची पानं. पण, सगळ्याच फुलपाखरांच्या अळ्या ह्या झाडांची पानं खात नाहीत. तर एपफ्ल्याय जातीतल्या फुलपाखरांच्या अळ्या या मांसाहारी असतात. मिलीबग आणि स्केल जातीतले किटक हे त्याचं भक्ष्य असतं.
एपफ्लाय फुलपाखरूच्या अळ्या
ज्या झाडावर मिलीबग किंवा स्केल किटक असतात त्याच झाडावर एपफ्लाय फुलपाखराची मादी ही अंडी घालते. या अळ्या इतर फुलपाखरांच्या अळ्यापेक्षा खूप वेगळ्या दिसणाऱ्या असतात. या अळ्या मिलीबग आणि स्केल किटकांसारखी दिसतात. त्याचा वावर या किटकांशी मिळताजुळता असतो.
यांचे पाय एकदम लहान असतात, शरीर चपटे आणि आखूड असते आणि त्यावर मेणासारखं आवरण असते. या अळ्या किटकांची अंडी, पिल्लं तर काही वेळेस मोठ्या किटकांवरही हल्ला करतात.
या एपफ्लायच्या अळ्या लहान असताना किटकांसारख्याच दिसत असल्या तरी जसजसे त्या मोठ्या होत जातात, तसतसं त्यांच्यातलं वेगळेपण लक्षात यायला लागतं. या टप्प्यावर मिलीबग आणि स्केल इन्सेक्ट यांना सांभाळणाऱ्या काही मुंग्या या एपफ्लायच्या अळ्यांना बरोबर ओळखतात. किटकांचं रक्षण करण्यासाठी या मुंग्या अळ्यांना त्रास द्यायला सुरुवात करतात.
पण या अळ्या सुद्धा मोठ्या होत असल्याने त्यांचा कोष करायची वेळ झालेली असते. ते या किटकांपासून थोड्याच अंतरावर आपला कोष तयार करतात. या कोषाचा आकार काहीसा माकडाच्या तोंडासारखा भासतो म्हणूनच ह्याचे नाव ‘एपफ्लाय’ असं पडलं आहे.
एपफ्लाय फुलपाखरू
एपफ्लाय फुलपाखरू आकाराने एकदम लहान असते. ते लायसॅनिड किंवा ब्लू या वर्गात येते. पंखांचा वरचा रंग हा गडद तपकीरी असून तो टोकाकडे अधिक गडद होत जातो. त्याच वरच्या बाजूला पिवळट रंगाचा एक ठिपका असतो. पंखांच्या खालचा रंग मात्र चकचकीत पांढरा, राखाडी असून त्यावर फिकट राखाडी, तपकिरी रंगाच्या नागमोडी रेघांची नक्षी असते. या पंखावर एक राखाडी रंगाचा ठिपकासुद्धा असतो.
या फुलपाखराच्या स्पृशा (मिशा) टोकाला वळणदार असून गडद भगव्या रंगाच्या असतात. या फुलपाखराचे उठावदार हिरवे, पोपटी डोळे हे आपल्याला आकर्षून घेतात.
ही फुलपाखरं खूप वेगात उडतात. वेडीवाकडी वळणं घेत, क्षणात जमिनीवर, क्षणात झाडांवर बसतात, तर क्षणात गायब होऊन जातात.
एपफ्लायचे दर्शन
हे फुलपाखरू दुर्मिळ नसलं तरी ते सहजपणे सगळीकडे दिसत नाही. मुंबईत सर्रास दिसणारे हे एपफ्लाय ठाण्याजवळ मात्र क्वचितच आढळते. या फुलपाखराला मी सीईसी, गोरेगाव इथे पहिल्यांदा बघितलेलं. त्याच्या डोळ्यांनी मला आकर्षून घेतलं. फोटो घेईपर्यंत ते जंगलात उडून गेलं.
त्यानंतर संजय गांधी राष्ट्रीय उद्यानाच्या गांधी टेकडीवरच्या बागेमध्ये मला ते पाहायला मिळालेलं. अगदी जमिनीलगत एका पानावर ते शांतपणे बसलं होतं. आम्ही त्याच्या खूप जवळ होतो पण त्याने हालचाल केली नाही. त्यामुळे मला त्याचे फोटो काढता आले. थोडं फोटोसेशन केल्यानंतर मी त्याच्या डोळ्याचा क्लॉजअप फोटो काढायला त्याच्या अगदी समोर जाऊन बसलो आणि क्लिक करणार एवढ्यात ते उडून गेलं. माझं पूर्ण लक्ष हे कॅमेराच्या लेन्समध्ये होतं. त्यामुळे ते कोणत्या दिशेला उडून गेलं हेही पाहता आलं नाही. आजूबाजूला बरेच शोधूनसुद्धा ते मला परत काही सापडले नाही.
नुकताच सायन-धारावी येथे असलेल्या महाराष्ट्र निसर्ग उद्यानामध्ये एका झाडाच्या पानावर पडलेल्या पक्ष्याच्या विष्ठेवर हे फलपाखरू बसलेलं दिसलं. पण यावेळसही त्याने मला हुलकावणी दिली. पण माझ्या कॅमेराच्या लांब पल्ल्याच्या ‘मॅक्रो’ लेन्सने अगदी समोरून त्याचे फोटो काढले. यामुळे निळ्याशार आकाशासह मला त्याचे हिरवेगार डोळे सुद्धा स्पष्टपणे टिपता आले. अगदी अनेक वर्षांपासून हवा असणारा फोटो मिळाला होता.
या प्रौढ फुलपाखराचे तर फोटो मला मिळाले आहेत. पण अगदी निराळाच असणारा त्याचा जीवनक्रम, माकडाच्या तोंडासारखा दिसणारा त्याचा कोष आणि मिलीबग्जचा फन्ना उडवणाऱ्या त्याच्या मांसाहारी अळ्या असं सगळं फोटोच्या माध्यमातून चित्रित करायचं आहे.
