माता कुंती आणि भीम यांची भेट घडवणारा उंब्रजचा अनोखा उत्सव

सर्वधर्मसमभाव

सातारा जिल्ह्यातील कराड तालुक्यामधील उंब्रज इथं भीम-कुंती उत्सव दरवर्षी मोठ्या उत्साहात साजरा करण्यात येतो. शेकडो वर्षांची परंपरा असणाऱ्या या उत्सवाबाबत स्थानिकांच्या मनात विशेष श्रद्धा आहे. त्यामुळंच या उत्सवातून सर्वधर्मसमभाव आणि ऐक्याची परंपरा जोपासली जातेय. श्रावण महिन्याच्या शेवटच्या सोमवारपासून या उत्सवाला सुरूवात होते. पुढं महिनाभर हा उत्सव सुरू असतो.

उंब्रज हे गाव तारळी,  उत्तरमांड आणि कृष्णामाई या त्रिवेणी संगमावर वसलेलं आहे. या गावाला ऐतिहसिक व धार्मिक वारसा आहे. उंब्रजपासून कृष्णामाई पूर्व दिशेनं वाहू लागते.

माय-लेकाची भेट

श्रावणातील शेवटच्या सोमवारी माता कुंती व भीम या मायलेकरांची पारंपरिक पद्धतीने भेट होते. हा उत्सव भीम – कुंती उत्सव म्हणून ओळखला जातो. पूर्वी हत्तीवर अंबारीत बसून कुंती आपला पुत्र भीमाच्या दर्शनासाठी मिरवणुकीने जायची.  मात्र गेल्या काही वर्षापासून मिरवणुकीसाठी रथाचा वापर केला जात आहे.  

3 टन वजनाची मूर्ती

या यात्रेची तयारी सुमारे एक महिना आधीपासूनच केली जाते. भीमाची मातीची मूर्ती दरवर्षी घडवण्यात येते. गावातील हौशी लोक आपल्या बैलगाड्या सजवून  वाजत गाजत गावा बाहेरून माती आणतात. कुंती मातेची प्रतिमा श्री महामुनी यांच्या घरी केली जाते. भीमाची महाकाय प्रतिमा तयार करण्यासाठी 16 बैलगाड्या माती आणतात. सुमारे तीन टन वजनाची मूर्ती तयार केली जाते. गेल्या काही वर्षापासून दोन्ही मूर्त्या उंब्रज पासून 3 किलोमीटर अंतरावर असलेल्या आनंदपूर इथून आणतात. आनंदपूर गावातील श्री.आदिक कुंभार आणि त्यांचे सहकारी ह्या भल्या मोठ्या मूर्त्या घडवतात. 

महिनाभर चालतो उत्सव

कुंती मातेच्या मूर्तीची प्रतिष्ठापना भीम चौकात केली जाते. त्यामुळेच या चौकाला  ‘भीम चौक‘  असे नाव पडले आहे. श्रावणातील शेवटच्या सोमवारी कुंती माता मिरवणुकीतून  पुत्र भीमसेनाच्या भेटीला निघते. या वेळी ढोल ताशे वाजवले जातात. ग्राम प्रदक्षिणा पूर्ण झाल्यानंतर भीम चौकात भीम कुंतीच्या भेटीचा कार्यक्रम होतो. ही भेट झाल्यावर कुंती आणि भीमाची मूर्ती सर्व भाविकांच्या दर्शनासाठी ठेवली जाते. पुढचा महिनाभर भाविक दर्शनासाठी गर्दी करतात.  उत्सव कालावधीत भीमसेन आणि माता कुंती यांची पूजा करण्याचा मान हा उंब्रज येथील लिंगायत समुदायातील मेणकर यांच्या कुटुंबाकडे असतो.

भीम गाडा ओढायचा उत्साह

भाद्रपद पौर्णिमेला भीम – कुंती यांच्या भंडाऱ्याचं आयोजन केलं जातं. भाद्रपद पौर्णिमेच्या दुसऱ्या दिवशी श्री भीमसेन – माता कुंती यांना दर्शनासाठी दिल्ली दरवाजा इथं आणण्यात येतं. तिथून पुढं श्री भीमसेन – कुंती यांच्या मूर्त्या विसर्जनासाठी कृष्णा नदीच्या काठावर आणण्यात येतात. या मूर्त्या असणाऱ्या रथाला ‘भीम गाडा‘ म्हणतात. हा गाडा ओढण्यासाठी तरुण आणि भाविक उत्स्फूर्तपणं सहभागी होतात.

उत्सवाच्या दंतकथा

या उत्सवाला जवळ जवळ 400 वर्षाची परंपरा असल्याचं उंब्रजमधील वयोवृद्ध दंतकथेच्या आधारे सांगतात. सुमारे चारशे वर्षांपूर्वी उंब्रज येथील कासार पाटील यांचा मुलगा खूप आजारी पडला होता. कित्येक औषधं देऊनही या मुलाच्या तब्येतीत फार काही सुधारणा होत नव्हती. पाटील यांच्या घरातील सर्व मंडळी निराश झाली होती. धार्मिक वृत्तीच्या पाटील यांनी मुलाला गुण आल्यास भीमसेन महाराज यांची मातीची मूर्ती तयार करीन, अशी प्रार्थना केली. काही दिवसातच त्यांचा मुलगा एकदम ठणठणीत बरा झाला. तेव्हापासून उंब्रज पंचक्रोशीत भीम – कुंती उत्सव साजरा होत आहे.

भीमासारखी ताकद

पाटलांच्या नवसाला माता कुंती व भीमसेन महाराज पावल्याचे वृत्त वेगाने पंचक्रोशीत पसरले. रंजले – गांजलेले सर्वजण या उत्सवास हजेरी लावू लागले. हळूहळू ही यात्रा विराट रूप धारण करू लागली. गेली शेकडो वर्षे ही यात्रा अखंड सुरू आहे. या यात्रेस परिसरातील लोक मोठ्या संख्येनं येत असतात. उंब्रज हे या परिसरातील बाजार पेठेचे प्रमुख ठिकाण आहे. त्यामुळं व्यापारी आणि शेतकऱ्यांची इथं सतत वर्दळ असते. शेतकऱ्यांमध्ये कष्ट करण्यासाठी भीमा सारखी ताकद यावी, असाही या यात्रेमागचा उद्देश असल्याचं सांगण्यात येतं.

कराड तालुक्यात उंब्रजसोबतच पाटण तालुक्यातल्या तारळे आणि उरुल इथंही हा उत्सव साजरा करण्यात येतो. मात्र देशात इतरत्र माता कुंती आणि भीम यांच्या भेटीचा अशाप्रकारे उत्सव साजरा होताना दिसत नाही.