आज आंतरराष्ट्रीय पुरुष दिन आहे. कदाचित आपल्यात बऱ्याच जणांना असा काही दिवस असतो, हे वाचून आश्चर्य वाटेल. किंवा हल्ली हा दिवस तो दिवस साजरा करण्याच्या फॅडमधला हाही एक दिवस असेल असं वाटेल. पण पुरुषसत्ताक पद्धतीत पुरुषांकरता असा वेगळा दिवस साजरा करण्याची गरज का भासली असावी?
पुरुषसत्ताक पद्धत पुरुषांचेही खच्चीकरण करणारी
पुरुषसत्ताक पद्धतीमुळं नेहमीच पुरुषाकडून कुटुंबप्रमुख, संरक्षक, आर्थिक जबाबदारी घेणारा, कणखर, डोळ्यात अश्रू न येऊ देणारा अशी अपेक्षा पूर्वापार चालत आली. आणि हीच पुरुषसत्ताक पद्धत काही पुरुषांचेही खच्चीकरण करणारी ठरली. या अपेक्षांचा दबाव लहान वयातच पुरुषांवर येतो. अगदी एखादा लहान मुलगा रडत असेल तर त्याला “काय बाईसारखा मुळूमुळू रडतोस?” असं हिणवलं जातं. एखा‌द्या पुरुषाला ढसाढसा रडल्याचं तुम्ही किती वेळा पाहिलंत? आतून कितीही हललेला असला तरी बाहेरून पुरुषानं कणखर असल्याचं दाखवायचा अप्रत्यक्ष दबाव लहान वयातच मुलांवर निर्माण होतो. पुढे पुढे यात आणखी गोष्टींची भर पडत जाते.
पुरुषांमध्ये आत्महत्या आणि कमी वयात मृत्यूचे प्रमाण जास्त
काही पुरुष मूळच्या मृदू स्वभावामुळं वर्चस्ववादी नसतात. पुरुषांवरच्या या सामाजिक आणि घरातल्या दबावांमुळं अनेक ताणातून ते जातात. महिलांना दुय्यम स्थान देणं हेही अलगद किंवा मु‌द्दामहून मुलांच्या मनावर ठसवलं जातं. यामुळं मुलांना आणि पुरुषांना भावनिक संघर्षाला सामोरं जावं लागतं. या ताणामुळेच त्यांच्यात आत्महत्यांचे प्रमाण आणि हृदयरोगांचे प्रमाण खूप जास्त आहे. या सर्व ताणामुळेही कदाचित महिलांपेक्षा पुरुषांचे कमी वयात मृत्यू होण्याचे प्रमाण जास्त आहे. काही रिपोर्टनुसार घरगुती हिंसेला पुरुषांनाही सामोरं जावं लागतं.
पुरुषदिन का साजरा केला जातो?
समाज, समुदाय, कुटुंब, विवाह आणि पर्यावरणात पुरुषांचे सकारात्मक योगदान साजरे करण्यासाठी, सामान्य पुरुषांमधील पॉझिटिव्ह रोल मॉडेल्सना प्रोत्साहन देणे, पुरुषांच्या आरोग्यावर लक्ष केंद्रीत करण्यासाठी, सामाजिक दृष्टीकोन आणि अपेक्षांमधील भेदभाव नष्ट करण्यासाठी, लैंगिक समानतेला प्रोत्साहन देणे, सुरक्षित जग निर्माण करण्यासाठी पुरुषदिन साजरा करण्यात येतो.
पुरुषदिनाची थीम
या वर्षीच्या पुरुषदिनाची थीम आहे, ‘सकारात्मक पुरुष रोल मॉडेल्स’. याआधी पुरुषांच्या आत्महत्या, स्त्री-पुरुष संबंध, उत्तम आरोग्य या विषयांवर पुरुषदिनाच्या थीम ठेवण्यात आल्या होत्या.
भारतीय पुरुषांकडून अपेक्षा
आपल्याकडे मुलाचं शिक्षण झालं की त्यानं लगेच नोकरी किंवा व्यवसाय करावा अशी घरातल्यांची अपेक्षा असते. त्यानं लवकरात लवकर आर्थिक जबाबदारी घ्यायला हवी ही अपेक्षा असते. मात्र सध्या नोकरी मिळणं खूप आव्हानात्मक आहे. लग्नाला मुलगा उभा राहिला की, त्याच्या मालकीचं घर आणि गाडी असलीच पाहिजे ही आणखी एक सध्याच्या काळातली अवाजवी अपेक्षा असते. कर्ज काढून घर घेण्याकरता सुरुवातीच्या डाऊन पेमेंटची रक्कम त्याच्याकडे कशी जमणार, याकडं दुर्लक्ष होतं. मुलांवर असलेल्या जबाबदाऱ्यांमुळे ताणात वाढ होते.
पण भारतीय पुरुष खरेच बदलले आहेत का?
गेल्या 25-30 वर्षांमध्ये पुरुषांमध्ये बदल झालेत हे नक्कीच. पत्नीला बरोबरीनं वागवणं, तिच्या मताचा आदर करणे या गोष्टी दिसत आहेत. पण यातले बरेचसे पुरुष दुटप्पी वागतात. सुशिक्षित, व्हाईट कॉलर मध्यमवर्गीय घरांमध्ये काही वर्षांपासून या दुटप्पीपणाचा त्रास महिलांना होत आहे. म्हणजे समाजात वावरताना किंवा घराबाहेर आपण पत्नीला सन्मानाने वागवतो, घरकामात मदत करतो असं या पुरुषांकडून दाखवलं जातं. पण हे दोघेच असताना परिस्थिती अगदी उलट असते. तिच्या पगारावर अजूनही तिचा हक्क नसतो. अगदी शारीरिक मारहाण होत नसली तरी, मानसिक कुचंबणा सुरूच असते. भावनिक दबाव तिच्यावर टाकला जातो. कमवती असली तरी तिचे आर्थिक निर्णय ती घेऊ शकत नाही किंवा तिच्याकडचे पैसे भावनिक दबाव टाकून काढून घेतले जातात. या सगळ्याची वाच्यता मात्र तिला करता येत नाही. कारण समाजात किंवा कुटुंबात त्या पुरुषानं त्याचं चांगलं नाव निर्माण केलेलं असतं. बाजारात नवीन फोन, घड्याळ आले की पुरुष नवीन मॉडेल घेणार आणि त्याचा वापरून जुना झालेल्या या वस्तू बायकोकडं अलगद सरकवल्या जातात.
त्यामुळं पुरुषदिन आणि महिलादिन आपण साजरे करुयातच पण सामाजिक जेंडर इक्वालिटी प्रत्यक्षात येण्यासाठी आणखी खूप वाट पाहावी लागणार.
