अमेरिकेचे नवनिर्वाचित राष्ट्राध्यक्ष डोनाल्ड ट्रम्प यांनी कार्यभार हाती घेण्याआधीच कामाला सुरूवात केली आहे. जागतिक बाजारपेठेत अमेरिकन डॉलरला पर्यायी चलन आणल्यास किंवा अशा चलनाला पाठिंबा दिल्यास अमेरिकेमध्ये त्या-त्या देशांवर 100 टक्के टेरिफ आकारणार असा धमकीवजा इशारा डोनाल्ड ट्रम्प यांनी दिला आहे. शनिवार दिनांक 30 नोव्हेंबर रोजी ट्रम्प यांनी आपल्या ‘ट्रूथ सोशल’ या सोशल मीडिया प्लॅटफॉर्मवरच्या कार्यक्रमातून दिली आहे.
पदग्रहणापूर्वीच अॅक्शन मोडमध्ये आलेल्या ट्रम्प यांच्या धमकीवजा इशाऱ्यावर आंतरराष्ट्रीय पातळीवर मोठ्या प्रमाणावर चर्चा सुरू आहे.
नेमकं काय म्हणाले ट्रम्प?
ब्रिक्स समुहातील देश हे आंतरराष्ट्रीय बाजारपेठेत व्यवहारासाठी डॉलरला पर्याय म्हणून ब्रिक्स चलन सुरू करण्याच्या मार्गावर आहे. आत्तापर्यंत अमेरिका या सगळ्या हालचालीकडे फक्त बघ्याची भूमिका घेऊन शांत बसलेला होता. मात्र, आता वेळ संपली आहे. ब्रिक्स समुहातील देशांनी अमेरिका डॉलरला पर्याय म्हणून अन्य चलन अस्तित्वात आणणार नाही आणि अशा कोणत्याही स्वरूपातील चलनाला पाठिंबा देणार नाही असं आश्वासन अमेरिकेला द्यावं. जर या देशांनी ब्रिक्स समुहाचं चलन आणलं किंवा अशा कोणत्याही चलनाला पाठिंबा दिला तर या देशांवर 100 टक्के कर आकारला जाईल. तसेच या देशांना अमेरिका बाजारपेठेलाही गुडबाय म्हणावं लागेल. आंतरराष्ट्रीय बाजारपेठेत अमेरिकन डॉलरची जागा ब्रिक्स वा अन्य कोणतंही चलन घेऊ शकत नाही. आणि अमेरिका बाजारपेठेतून बाहेर पडणं हे कोणत्याही देशाला परवडणारं नाही.
The idea that the BRICS Countries are trying to move away from the Dollar while we stand by and watch is OVER. We require a commitment from these Countries that they will neither create a new BRICS Currency, nor back any other Currency to replace the mighty U.S. Dollar or, they…
— Donald J. Trump (@realDonaldTrump) November 30, 2024
ब्रिक्स चलनाचा विषय
ऑक्टोबर महिन्यामध्ये रशियातील कझान येथे ब्रिक्स समुहातील देशांची परिषद संपन्न झाली. भारत, रशिया, चीन, ब्राझिल या जागतिक अर्थव्यवस्थेत आघाडीवर असलेल्या देशांचा समावेश आहे. साउथ आफ्रिका, इजिप्त, इथोपिया, इराण देशही या समुहामध्ये सामिल आहेत. ऑक्टोबर महिन्यात पार पडलेल्या या परिषदेत ब्रिक्स चलनावर अधिक भर दिला होता. जागतिक बाजारपेठेतील अमेरिकेची मक्तेदारी संपुष्टात आणण्याच्या दृष्टीनं ब्रिक्स समूह स्वत:चं चलन विकसित करण्याच्या प्रयत्नात आहे. या अनुषगांने भारत मध्य आशियातील बऱ्याच देशांसोबत रुपयांमध्ये व्यवहार करतो. पण जागतिक पातळीवर अधिकृतरित्या डॉलरला पर्यायी चलन म्हणून नवे चलन विकसित करण्यासाठी भारत आघाडीवर आहे.
रुपयातील व्यवहार
डिसेंबर 2023 मध्ये भारताने यूएईकडून कच्चे तेल खरेदीचा व्यवहार रुपयामध्ये करण्यास सुरूवात केली. जागतिक बाजारपेठेत भारतीय चलनात व्यवहार करणं हे भारतीय अर्थव्यवस्थेच्या प्रगतीचं पुढचं पाऊल आहे. यानुसार आज भारत नेपाळ, श्रीलंका, बांदलादेश, भूतान, इराण आणि रशिया सोबत रुपयामध्ये व्यवहार करतात.
अमेरिका डॉलरची ताकद
दुसऱ्या महायुद्धापर्यंत जगात ब्रिटिश चलन पौंडचं वर्चस्व होतं. मात्र, दुसऱ्या महायुद्ध संपल्यानंतर अमेरिकन डॉलरचं महत्त्व वाढू लागलं. आज जगभरात सर्वच देश हे आंतरराष्ट्रीय पातळीवरील व्यवहारासाठी अमेरिकन डॉलरचा उपयोग करतात. यासोबतच परकीय चलनाच्या साठ्यासाठीही अमेरिकन डॉलरला पहिली पसंती दिली जाते.
ज्या देशाकडे परकीय चलनाचा साठा जास्त असतो, त्या देशाची पत ही जास्त असते. या साठवलेल्या परकीय चलनाला रिझर्व्ह करन्सी असंही म्हणतात. कोणत्याही देशातल्या सेंट्रल बँकेच्या ताब्यातच देशाची संपत्ती म्हणून हे चलन जमा केलं जाते. अमेरिकन अर्थव्यवस्थेच्या वाढीमुळे अमेरिकन डॉलरला महत्त्वपूर्ण आणि विश्वासू चलन म्हणून पाहिलं जातं. त्यामुळे आंतरराष्ट्रीय पातळीवर सर्वच देशामध्ये परकीय चलनाचा साठा करताना अमेरिकन डॉलरला अतिरिक्त महत्त्व दिलं गेलं आहे.
