आजच्या डिजिटल युगात प्रत्येकजण इंटरनेटच्या माध्यमातून एकमेकांशी जोडलेला आहे. आपला डेटा वेगवेगळ्या माध्यमातून चोरला आणि वापरला जातोय. ही आपली अगदी वैयक्तिक माहिती सायबर गुन्हेगारांना ही उपलब्ध होते आहे आणि त्यातूनच विविध प्रकारचे सायबर गुन्हे उदयाला येत आहेत. त्यातलाच एक प्रकार म्हणजे सायबर अरेस्ट.
डिजिटल अरेस्ट म्हणजे काय?
यात गुन्हेगारांनी ज्या नागरिकांना फोन केलेले असतात, त्यात नागरिकांकडून काहीतरी गंभीर गुन्हा घडलेला आहे असे सांगितले जाते. ज्यात मानवी, ड्रगची तस्करी, खून किंवा तत्सम गुन्ह्यांचा उल्लेख असतो. हे करत असताना सायबर गुन्हेगार संपूर्ण नाट्य रंगवतात. टोळीने हा गुन्हा होत असल्याने गुन्हेगारांकडून विविध पात्र रंगवली जातात. उदा. पोलीस स्टेशनमधून बोलतोय असं जर एखाद्याने सांगितले असेल तर त्या नाट्यात वरचा साहेब, हवालदार आदी पात्र रंगवणारेही गुन्हेगार असतात आणि सगळे मिळून या नागरिकाला एखाद्या गुन्ह्यात अडकवण्याचा किंवा अडकला आहात म्हणून मदतीच्या निमित्ताने जाळ्यात फसवण्याचा प्रयत्न करत असतात. यात ऑनलाईन चौकशी आम्ही करत आहोत असाही बनाव केला जातो. कोरोना नंतर ऑनलाईन शाळांपासून सगळ्या गोष्टींची आपल्याला ऑनलाईन सवय लागल्यामुळे अनेक नागरिकांना ऑनलाईन चौकशीही होत असेल असे वाटते. आणि या गुन्हेगारांच्या प्रश्नांना उत्तरं देता देता माणसं त्यात अडकून पडतात. स्वतःची अत्यंत खासगी माहिती शेअर करतात. बँक डिटेल्स देतात. काही केसेसमध्ये तर स्त्रियांना अडकवून त्यांची कपडे काढून तपासणी करण्यापर्यंत गुन्हेगारांनी कृत्य केली आहेत. म्हणजेच त्या महिलेला आम्ही तुमची शारीरिक तपासणी करतोय, असं सांगून ऑनलाईन कॅमेऱ्यासमोर तिला कपडे उतरवण्यासाठी भाग पाडलं जातं. हे सगळेच प्रकार अतिशय गंभीर आहेत. आणि यात होणारी मानसिक, भावनिक, आर्थिक आणि सामाजिक हानी मोठी आहे. त्यामुळे सगळ्यांनीच सावध असण्याची आवश्यकता आहे.
काय करावे:
- मजबूत पासवर्ड ठेवा: आपल्या सर्व डिजिटल खात्यांसाठी मजबूत आणि अवघड पासवर्ड निवडा.
- Two-factor Authentication वापरा: आपली अकाउंट्स सुरक्षित करण्यासाठी Two-factor Authentication वापरा.
- संकेतस्थळांची खातरजमा करा: कोणत्याही वेबसाईटवर माहिती देण्यापूर्वी त्याची विश्वसनीयता तपासा.
- अपडेटेड सॉफ्टवेअर वापरा: आपल्या डिजिटल साधनांवरील सॉफ्टवेअर आणि अँटीव्हायरस नेहमी अद्ययावत ठेवा.
- डेटा बॅकअप ठेवा: महत्त्वाच्या फाइल्सचा नियमित बॅकअप घ्या.
काय करू नये:
- सामाजिक माध्यमांवर अति माहिती शेअर करू नका: वैयक्तिक माहिती, फोटो किंवा आर्थिक माहिती सार्वजनिक पोस्ट करू नका.
- अनधिकृत लिंकवर क्लिक करू नका: फसव्या ईमेल्स किंवा एसएमएसमधील लिंकवर क्लिक करण्याचे टाळा.
- फ्री Wi-Fi नेटवर्कवर महत्त्वाची कामे करू नका: सार्वजनिक Wi-Fi नेटवर्कवर जसे, एयरपोर्ट, कॅफे, हॉटेल्स आदी ठिकाणी ऑनलाइन बँकिंग किंवा इतर संवेदनशील कामे करू नका.
- फसव्या ऑफरला बळी पडू नका: ‘लकी ड्रॉ’, ‘मोफत भेटवस्तू’ अशा फसव्या जाहिरातींना प्रतिसाद देऊ नका.
- संवेदनशील माहिती अनोळखी व्यक्तींना देऊ नका: फोन, ईमेल किंवा सोशल मीडियावर ओळख नसलेल्या व्यक्तींना कोणतीही गोपनीय माहिती सांगू नका.
- अनोळखी व्यक्तींशी गप्पा नकोत: समजा एखादा अनोळखी कॉल आलाच तर बोलत बसू नका. पोलीस स्टेशनवरून, सीबीआय कडून बोलतोय असा काही कॉल आला तर त्या कॉल वर असलेल्या व्यक्तीशी कसलीही चर्चा करु नका. पोलीस ऑनलाईन चौकशी आणि अरेस्ट दोन्ही करत नाहीत. त्यामुळे अमुक तमुक पोलीस स्टेशनवरुन बोलतोय असा फोन आला तर आम्ही प्रत्यक्ष येतो मग बोलूया असे सांगा आणि फोन ठेवून ब्लॉक करा.
सायबर क्राइमच्या घटनांमध्ये काय करावे?
सायबर क्राइम घडल्यास त्वरित खालील गोष्टी करा:
- सायबर पोलीस ठाण्यात तक्रार नोंदवा: आपल्या शहरातील सायबर पोलीस ठाण्यात संपर्क साधा. किंवा 1930 या नंबरवर कॉल करुन तक्रार नोंदवा.
- प्रती पुरावे गोळा करा: स्क्रीनशॉट, ईमेल, मेसेजेस यांचे पुरावे जपून ठेवा.
- आपले खाते त्वरित सुरक्षित करा: हॅक झाल्यास आपले सर्व पासवर्ड बदला.
- आपला बँक खात्यावर लक्ष ठेवा: आर्थिक फसवणूक झाल्यास बँकेशी संपर्क साधा आणि खाते गोठवा.
डिजिटल युगात सायबर क्राइमची समस्या अधिक गंभीर होत आहे, परंतु योग्य सायबर सुरक्षा उपाययोजना आणि सजगता ठेवून आपण या समस्येवर नियंत्रण ठेवू शकतो. डिजिटल अरेस्टसारख्या गोष्टी रोखण्यासाठी प्रशासकीय यंत्रणा आणि नागरिक सगळ्यांनी एकत्र काम करण्याची आवश्यकता आहे. आपण सर्वांनीच डिजिटल जागरूकता वाढवून सुरक्षित इंटरनेटचा उपयोग करायला हवा. आपल्या जागरूकतेमुळेच डिजिटल विश्व अधिकाधिक सुरक्षित होऊ शकते.
