रसिकांच्या प्राणांमधला ‘मिठुन’

तुझा आवडता नट कोणता? असं अशोक शहाणे यांनी विचारलं होतं. त्यावर मी लगेच मिथुन चक्रवर्ती असं सांगितलं.
“मिथुन नाही मिठुन”
अशोक शहाणेंनी लगेच माझ्या उच्चारातली चूक सुधारण्याचा प्रयत्न केला.
“मिठुन म्हणजे पोपट. बंगालीत मिठुन असंच नाव आहे. मिथुन नाही.”
शहाणेंचा बंगाली भाषेवरचा अधिकार मोठा. त्यामुळे मान डोलावली.

मिथुन कधी बंगाली नायक वगैरे म्हणून सामोरा आलाच नाही. बंगाली नायक म्हणजे तोंडात रोसोगुल्ले ठेवल्यासारखे बोलणारे मिठ्ठास क्युट वगैरे होते. मिथुनमध्ये आदिम पुरुषाची छटा. ‘मृगया’तला सबाल्टन, सॅड डोळ्यांचा मिथुन चक्रवर्ती ठसला होता. मिथुनच्या फॅन्सना मिठुन की मिथुन यामुळे कधी काही फरक पडला नाही. तो काळ अमिताभ बच्चनच्या उताराचा होता. अमिताभचा प्रभाव होताच. मिथुनला शहरी अभिजन वर्गात गरीबांचा अमिताभ असंही म्हणायचे. पण अग्निपथमध्ये आमच्या मिथुनने बिगबीला तोडीस तोड मुकाबला दिला. मिथुनवर दिलों जानसे प्रेम करणारे बहुजन वर्गातले अनेक देशी फॅन्स भारतभर तयार झाले.

मिथुन हा पहिला देशी हीरो. त्या आधी अमोल पालेकरांनी शहरी मध्यमवर्गीय चेहरा साकारला होता. पण तो सर्वसामान्यांना आपलासा वाटला नव्हता. मिथुन सावळा. त्याचं ओरिजिनल नाव गौरांग आहे, असं सांगतात. देव जाणे. गल्लीतल्या टप्पोरीशी त्याचं नातं जुळलं ते त्याच्या घननिळ्या रंगामुळे. राम, कृष्ण हे देव निळेच. आमचा विठ्ठलही निळा-काळाच. त्यामुळे काळा-सावळा मुळातला ‘स्ट्रीट डान्सर’ असलेला नायक राकट देशातल्या तरुणाईलाही भावला.

धुळे-नाशिक परिसरामध्ये त्यावेळी मिथुनच्या फॅन्सची प्रचंड चलती होती. मिथुनसारखे चालणारे, बोलणारे, त्याच्यासारखी हेअरस्टाइल ठेवणारे खूप तरुण होते. प्रत्येक सलूनवर मिथुन चक्रवर्तीचा रंगवलेला फोटो असायचा. मिथुनची ती वेगळी हेअरस्टाइल करण्यासाठी सलूनसमोर रांगा लागायच्या. कल्ले कापलेले, मधे भांग, त्याच्या दोन्ही बाजूला वाढवलेल्या केसांचे कोंबडे आणि पाठीमागे मानेपर्यंत रुळलेले कुरळे केस. अजूनही मिथुनच्या या हेअरस्टाइलचे अवशेष दिसतात.

बेलबॉटमचा उल्लेख केल्याशिवाय मिथुन समजणारच नाही. त्यावेळी अनेक हीरो बेलबॉटम पँट घालायचे. पण मिथुनने काऊबॉय धर्तीवरचा बेलबॉटम लोकप्रिय केला. वर मांड्यांवर घट्ट असलेला बेलबॉटम मिथुनला शोभून दिसायचा. या बेलबॉटमसह मिथुनने दमदार पावलं टाकत डिस्कोच्या इंद्रधनुष्यी स्टेप्स केल्या की प्रेक्षकांमध्ये आनंदाच्या चिरकाळ्या फुटायच्या.

आणि हो मिथुनचा मफलर कम स्कार्फ.
मिथुनचा मफलर-स्कार्फ त्यावेळी महाराष्ट्रात प्रचंड लोकप्रिय. नाशिकमध्ये तर मफलरने गमछाची जागा घेतली ती मिथुनमुळेच. आज नाशिकचे लोकप्रिय नेते छगन भुजबळ आपल्या मफलरमुळे स्टायलिश वाटतात. त्यांच्या या स्टाइलचं मूळही मिथुनच्या मफलरमध्ये असावं.
सुमारे दहा-पंधरा वर्षे मिथुन हा या उत्तर महाराष्ट्र परिसराचा आणि मुंबई-नाशिक शहरातल्या सामान्य वस्त्यांचा अनभिषिक्त चक्रवर्ती होता. प्रोटगनिस्ट अर्थात नायकाचं गारुड सर्वसामान्यांना असतंच. पण मिथुन हा पहिला देशी प्रोटगनिस्ट. तोपर्यंतचे नायक इंद्रासारखे स्वर्गातून आल्यासारखे होते. कपूर्स आणि कुमार्स छापाचे. अमिताभने जरी अँग्री यंग मॅन बनून सेवण्टी एमएमचा (70 MM) पडदा व्यापलेला असला तरी त्याच्या सावलीतूनही मिथुनने सर्वसामान्यांमध्ये स्वतःची हक्काची जागा बनवली.

नायक नजाकतीने सुंदर नृत्य करू शकतो आणि तरीही ते मॅनली वाटतं याचं भान मिथुनने दिलं. 1982 साली आलेल्या ‘डिस्को डान्सर’ या सिनेमात केवळ मिथुनच नाही तर संपूर्ण देशातली तरुणाई डोलली. भप्पीदांचं संगीत आणि मिथुन चक्रवर्तीची लयबद्ध आयकॉनिक नृत्य अदाकारी… “आय अॅम अ डिस्को डान्सर” या गाण्याने तरुणाईला वेड लावलं. “डिस्को डान्सर” मिथुनदासाठी गेम-चेंजर ठरला. मिथुनमुळे आपल्या देशातले तरुण बिनदिक्कत डिस्कोच्या तालावर कंबर हलवू लागले. पुरुषांनी कंबर लचकवत नाचणं हे तोपर्यंत टॅबू होतं. सिनेमात एकतर आंग्लाळलेले क्लब नृत्यप्रकार किंवा मग एकदम गल्ली डान्स पाहायला मिळायचा. मिथुनमुळे हिंदी सिनेमातला नायक वेलरिहर्स्ड कोरिओग्राफी वापरून अतिशय प्रत्ययकारी नाचू शकतो, हे प्रस्थापित झालं. देशातला तरुण “भोली सुरत दिल के खोटे” या भगवान दादांच्या डान्स स्टाइलमधून बाहेर आला. आणि वेगवेगळ्या स्टेप्स ट्राय करू लागला. अगदी अलिकडच्या ‘डान्स इंडिया डान्स’ या रिअॅलिटी टीव्ही शोपर्यंतही मिथुनचा ग्रँडमास्टर लोकांना भावला.

‘डिस्को डान्सर’चं गारुड केवळ भारतावरच नव्हतं. रशिया आणि पोलंड हे दोन देशही ऐंशीच्या दशकात मिथुनवर भाळले होते. मिथुन चक्रवर्ती ‘डिस्को डान्सर’ सिनेमामुळे रशियाचा सेलेब्रिटी आयकॉन बनला होता. रशियामध्ये ‘डिस्को डान्सर’ने त्यावेळी 94 कोटींचा व्यवसाय केला. भारतात त्यावेळी साडेसहा कोटींचा व्यवसाय करून ‘डिस्को डान्सर’ हा सिनेमा हिट ठरला होता. सर्वप्रथम देशभरात 100 कोटींचा व्यवसाय करणारा हा पहिला हिंदी चित्रपट. ‘जिम्मी जिम्मी आजा आजा’ हे गाणं रशियातल्या तरुणींच्या तोंडावरही होतं. युरोपमध्येही हा सिनेमा तुफान चालला होता.

मिथुनने दिलेलं नृत्यभान पुढे फिजिकल फिटनेसच्या दिशेनेही गेलं. मिथुनच्या पीळदार सडसडीत शरीरयष्टीने तरुणींना वेड लावलं तसंच तरुणांनाही ध्येय दिलं. ऐंशीच्या दशकात ‘बुलवर्कर’ नावाचं एक उपकरण लोकप्रिय झालं होतं. तरुण मुलं मिथुन चक्रवर्तीचा फोटो समोर ठेवून या बुलवर्करवर व्यायाम करू लागले. देशभरातल्या त्या काळातल्या फिजिकल फिटनेसचा ब्रँड अॅम्बॅसडर म्हणून मिथुन चक्रवर्तीला श्रेय द्यावं लागेल.

मिथुनमुळे देशभरात कराटे या आत्मसंरक्षण खेळाचं महत्त्व वाढलं, हे अनेकांना आता लक्षात येणार नाही. त्यावेळी हॉलिवुड सिनेमातला ब्रुसली लोकप्रिय होताच. पण ब्रुसलीचा हा देशी अवतार मिथुनच्या रूपाने लोकांना अधिक भावला. त्याआधीचे नायक ढिशुम ढिशुम मारामारी करायचे. मिथुनने मुठी उघड्या करून हाताचा कोयता करून कराटे पद्धतीची फायटिंग लोकप्रिय केली. मिथुन हा देशी जेम्स बाँड बनला. त्याच्या कराटेचा प्रेक्षकांवरचा परिणाम लोकविलक्षण होता. अनेक ठिकाणी मिथुनमुळे कराटेचे क्लासेस लोकप्रिय झाले. अनेक इमारतींच्या गच्च्यांवर मुलं कराटे शिकू लागली. मुलांच्या बोलण्यात यलो बेल्ट, ब्लॅक बेल्ट असे शब्दप्रयोग सुरू झाले. शाळा-कॉलेजांमध्ये हाताने विटा तोडण्याच्या स्पर्धा सुरू झाल्या. दहावी पास झाल्यावर टायपिंगच्या क्लासला जाणं, यासोबत आत्मसंरक्षणासाठी कराटे शिकणं, हा तरुणाईसाठी मूलमंत्र झाला. हे सगळं मिथुन चक्रवर्तीचं गारुड.

मिथुनच्या बोलण्याच्या शैलीचं अनुकरण हा एक वेगळाच फेनॉमिनन. दिलीपकुमार, राजकुमारपासून ते अमिताभपर्यंत अनेक अभिनेत्यांचे डायलॉग लोकप्रिय होते. तरीही आम पब्लिकमध्ये मिथुनच्या बोलण्याची ढब आवर्जून अनुकरणात यायची.
जे.पी. दत्ताच्या ‘गुलामी’ या सिनेमातला मिथुन चक्रवर्तीचा एक डायलॉग होता…
“ओऐं… कोई शक?”
त्या काळात हा डायलॉग ज्याच्या त्याच्या तोंडी असायचा. आजही एफएम रेडियो चॅनेलवरचे अनेक आरजे हा डायलॉग मारत असतात. तो इतका तोंडावर आहे की, मूळचा हा मिथुनदाचा डायलॉग आहे हेही लोक विसरलेत.

मिथुनदाने त्याचा नायक निष्ठुर चेहऱ्याने वागवला तरी त्याच्या डोळ्यांमध्ये एक निरागसताही आहे. त्यामुळे प्रसंगी तो रोमँटिक नायक म्हणूनही लोकांना भावला.
ज़े-हाले-मिस्कीन मकुन ब-रंजिश; ब-हाले-हिज्रां बेचारा दिल है
या ‘गुलामी’तल्या गाण्यामध्ये अनिता राजसमोर डफली वाजवणारा मिथुन चक्रवर्ती पाहा.
गाण्याच्या ओळी सर्वसामान्यांना कळल्या नाही, तरी मिथुनदाच्या नृत्यातून विझल्या डोळ्यांतल्या एक्स्प्रेशन्स स्पष्ट उमटतात.
सुनाई देती है जिसकी धड़कन
मिथुनदा तुम्हारा दिल या हमारा दिल है
अशी गत प्रेक्षकांची होऊन जाते.

थोडक्या नृत्यशैलीतही आपल्या भावना सर्वसामान्य रसिकांपर्यंत पोहचवणारा हा बॉलिवुडचा चक्रवर्ती आजही आमच्या हृदयात ग्रेसफुल बिजली बनून चमकतो. बहुजनांचा हा नायक अभिजनांच्या प्रतिष्ठित दादासाहेब फाळके पुरस्कार या सर्वोच्च सन्मानाचा मानकरी होतो, याचं कोण अप्रूप आम्हा सगळ्यांना आहे.

बॉलिवुडच्या रसिकांचे प्राण सदैव या ‘मिठुन’मध्ये राहतील यात शंका नाही.