अलीकडे नालासोपाराची नवीन ओळख बनत आहे, ती म्हणजे अतिशय गर्दीचं ठिकाण. या स्थानकावरून प्रवास करणं म्हणजे जीवाशीच खेळ. मात्र, या नालासोपाराला अनेक ऐतिहासिक संदर्भ आहेत. आज हे संदर्भ काहीसे दुर्लक्षित झाले आहेत. प्राचीन भारतातलं आध्यात्मिक आणि आर्थिक तीर्थ म्हणून सोपाराची ओळख आहे. ग्रीक, हिब्रु, अरबी भाषांमधील अनेक ऐतिहासिक पुस्तकांमध्ये ‘सोपारा’ या ठिकाणाविषयीचा उल्लेख आढळतो. या सगळ्यांची श्रेष्ठ महाराष्ट्र तुम्हाला नव्याने ओळख करून देणार आहे.
सोपारा व्यापारी बंदर
पूर्वी सोपाराचं मूळ नाव हे ‘शुर्पारक नगरी’ असं होतं. शुर्पारक हा एक संस्कृत शब्द आहे. त्याकाळी या बंदरावरून रोम, इजिप्त, अरब प्रांतातले आणि पूर्व आफ्रिकेतल्या देशांशी व्यापार केला जायचा. या बंदरावरून हस्तीदंत, शंख-शिंपले, रेशीम, हत्ती व घोडे यांचा व्यापार मोठ्या प्रमाणावर चालत असे.
काळाच्या ओघात आज ‘सोपारा’ हे बंदर म्हणून अस्तित्वात नाही. तरी आजही सोपारा गावाच्या आजूबाजूच्या गावातून स्थानिक शेतकरी आपल्या शेतमालाची विक्री करण्यासाठी याच ठिकाणी येतात. याठिकाणी शेतमालाची खरेदी-विक्री होऊन पुढे हा भाजीपाला मुंबई येथे विक्रीसाठी नेला जातो. कोरोना काळामध्ये या व्यवस्थेवर नकारात्मक परिणाम झाले. पण आजही याठिकाणी पुर्वापार चालत आल्यानुसार दर बुधवारी आणि रविवारी आठवडी बाजार भरत असतो.
बौध्द स्तूप
सोपारापासून अगदी दहा मिनीटांच्या अंतरावर अडीच हजार वर्षांपूर्वीचे बौध्द स्तूप पाहायला मिळतात. सोपारातील पून्ना नावाचा एक व्यापारी व्यापारासाठी उत्तरप्रदेशातील श्रावस्ती येथे गेला होता. तेथे गौतम बुध्दांचं प्रवचन ऐकल्यावर त्यांनी रितसर दीक्षा घेत बौध्द धर्म स्वीकारला. पुढे पून्ना यांनी सोपारा येथे परत येऊन बौध्द धर्माच्या प्रचार – प्रसारासाठी चंदनांची कूटी (झोपडी) बांधली. पून्नाच्या विनंतीवरूनच गौतम बौध्दांनी सोपारा गावाला भेट दिल्याचंही म्हटलं जातं. त्यासंदर्भातले पुरावे ही सापडले आहेत.
येथे अनेक बौध्द स्तूप, मौर्य काळातील अस्थी करंडक, मौर्य व सातवाहन काळातील नाणी, सोनं, तांबे, स्फटीक, चांदी अशा विविध धातू आणि मौल्यवान खनिजांच्या वस्तू आढळून आल्या आहेत. सम्राट अशोक यांनी लिहिलेल्या शिलालेखांपैकी आठवा शिलालेख या स्तुपांजवळ सापडला. तर नववा शिलालेख या ठिकाणापासून थोड्या अंतरावर असलेल्या एका गावात सापडलेला आहे. डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांनी सुद्धा या स्तुपाला भेट दिली आहे.
आज या परिसराला ऐतिहासिक दर्जा असूनही चांगल्या प्रकारे संवर्धन केलं जात नसल्यामुळे हा ऐतिहासिक ठेवा नामशेष होण्याच्या मार्गावर आहे.
चक्रेश्वर महादेव मंदिर
चक्रेश्वर महादेव मंदिरालाही ऐतिहासिक वारसा लाभला आहे. या ठिकाणी उत्खननात भगवान ब्रह्मदेवाची सुरेख मूर्ती आढळल्यानंतर जवळच मंदिराची पुनर्बांधणी करण्यात आली. मंदिरांच्या बाजूलाच स्वामीमयूरानंद यांचं समाधीस्थळ आहे.
आद्य शंकराचार्य यांचे मंदिर
सोपारा गावातून पुढे गेल्यावर निर्मळ गाव लागतं. या गावात आद्य शंकराचार्याचं मंदिर पाहायला मिळते. निर्मळ इथल्या एका छोट्या टेकडीवर, मोठ्या नैसर्गिक तलावाच्या कडेला असलेलं हे मंदिर खूपच मनमोहक आहे.
या मंदिराकडे जाताना वीस-पंचवीस पायऱ्या चढाव्या लागतात. या पायऱ्यांवरच छोट्या-छोट्या दीपमाळा दिसतात तर मंदिराच्या बाजूला एक मोठी दीपमाळ बांधलेली आहे.
या मंदिराचा परिसर खूप मोठा असून मंदिराची रचना ही काहिशी किल्ल्यासारखी केलेली आहे. मंदिरामध्ये ब्रह्मदेव, अनुसाया माता अशा अनेक देवदेवतांच्या मूर्त्या पाहायला मिळतात.
या धार्मिक स्थळांसोबतच नालासोपाराच्या पश्चिमेला भूईगाव, कळंब, राजोडी हे समुद्रकिनारे ही आहेत. इथे पर्यटकांची मोठ्या प्रमाणावर गर्दी असते. एखाद्या विकेंडला नालासोपारातील या स्थळांना तुम्ही आवर्जून भेट द्या.
