आज जगभरात संबंध प्राणीवर्गात कीटकांची संख्या सर्वात जास्त आहे. या कीटकांचे बरेच प्रकार आहेत आणि त्यातसुद्धा सर्वात जास्त संख्या ही ढालकिड्यांची अथवा ‘बीटल्स’ची आहे. फुलपाखरांचे जसे पतंग हे चुलतभाऊ आहेत, तसेच या ढालकिड्यांचे व्हीवील हे चुलतभाऊ आहेत. या व्हीवीलना ओळखायची खूण म्हणजे त्यांच्या तोंडाचा भाग हा सोंडेसारखा लांबट असतो.
अगदी आपल्या घरातचं तुम्हांला व्हीवील सापडू शकतात. आपल्या धान्यात आणि खास करून गव्हात जे पोरकीडे सापडतात, तीसुद्धा व्हीवीलची एक जात आहे. ते पोरकीडे जरी आपल्याला त्रासदायक असले, तरी सगळेच व्हीवील काही आपल्याला त्रासदायक नसतात. इतर जाती फक्त झाडाची पाने खाऊनच जगतात.
या व्हीवील मधे सर्वात विनोदी प्रकार म्हणजे हा ‘जीराफ व्हीवील’. अगदी नावाला साजेल अशी याची मान लांबलचक असते. आपल्या भारतात यांची जी जात सापडते ती भगवी, लालसर असून जेमतेम 2 सेंटीमीटर एवढीच लांब असते. या जातीमधे फक्त नरांचीच मान अगदी लांब असते आणि माद्या मात्र इतर किटकांसारख्याच आखूड मान असलेल्या असतात. मादागास्कर बेटांवर आढळणारी जात ही काळी कुळकुळीत असून तीचे पंख फक्त लालभडक असतात. न्यूझीलंड मध्ये सापडणारी यांची जात पूर्ण काळी असून ती जगातील सर्वात लांब व्हीवील म्हणून ओळखली जाते.
आपल्याकडे हे जीराफ व्हीवील पावसाळ्यामध्ये अंदाजे जुलै / ऑगस्ट महिन्यात दिसतात. यांचा विणीचा हंगाम याच वेळी असतो. नर मादीची जोडी जमल्यावर ते त्यांच्या अन्नदाता झाडाची कोवळी पाने दुमडून त्यांची गुंडाळी करतात. मादी यात एक अंडं घालते. ही गुंडाळी करताना पान अगदी खास निवडलं जातं. हे पान कोवळे पण नीट वाढलेलं आहे की नाही याची मादी खात्री करून घेते. ही गुंडाळी करताना पानाच्या टोकाकडून केली जाते आणि देठाकडचा अर्धा भाग तसाच ठेवला जातो. पानाच्या देठाला धक्का न लावल्यामुळं शेवटपर्य़ंत पान तसंच हिरवंगार राहतं आणि आतल्या जीवाला खायला मऊ पान आणि संरक्षणसुद्धा मिळतं. त्या पानाच्या आतला जीव जेव्हा पूर्ण वाढतो तेव्हा तो ती गुंडाळी हळूहळू सोडवून बाहेर येतो. हे किडे पूर्ण शाकाहारी असून त्यांना खायला झाडाची कोवळी पानेच लागतात. कधी कधी त्यांच्या अन्नदाता झाडाच्या आसपास ते मोठ्या संख्येनं दिसतात.
या कार्टून वाटणाऱ्या किड्याला मी बऱ्याच वर्षांपूर्वी आपल्या जंगलात बघितलं आणि आश्चर्य वाटले की याची मान एवढी लांब कशी आणि कश्यासाठी ? अर्थात त्यावेळी कॅमेरा नसल्यामुळं त्याचं फोटोसेशन काही केलं नव्हतं. या नंतर बरेच वर्ष मला काही ते दिसले नाहीत. त्या नंतर एका वर्षी मला फक्त त्यांची मादीच दिसली. या मादीची मान नराएवढी लांब नसते. त्यावेळी तीचे फोटो काढले. पण तिथं आसपास बरेच शोधूनसुद्धा मला काही लांब मानेचा नर दिसला नाही. पावसाळ्यात काही मोजकेच दिवस हे दिसतात. त्यामुळं एखाद्या पावसात जर हे नाही दिसले त्यांच्या करता थेट एक वर्ष थांबायला लागतं.
एका वर्षी मला नर दिसला. मला त्याचं एकच फोटो घेता आला. भयंकर पाऊस असल्यामुळं तो किडा तिकडून उडून गेला. पावसामुळं फोटो काही बरोबर मिळाला नाही. पुढच्या वर्षी मात्र याचा फोटो मिळवायचा मी चंगच बांधला. डिजीटल कॅमेरा असल्यामुळं फोटो बरोबर मिळाला आहे की नाही हे लगेच कळत होतं. त्या वर्षीसुद्धा एक मादीच आधी दिसली तेव्हा तिचा फोटो काढून घेतला. त्यानंतर मला त्यांच्या अन्नदाता झाडाच्या आसपास चक्क मिलन जोडी दिसली. मी सावकाश त्यांच्या जवळ जाउन त्यांचे एक-दोन फोटो घेतले. पण बहुतेक त्यांना माझी चाहूल लागली असावी. कारण ते पटकन तिकडून उडून उंच झाडामागे दाट जंगलात निघून गेले.
आता अजून एक वर्ष थांबायला लागणार होतं पण त्याला काही इलाज नव्हता. वाईल्ड आणि नेचर फोटोग्राफीमध्ये तुम्ही कितीही तयार असलात आणि तुमच्याकडं कितीही उच्च दर्जाचे कॅमेरा असले, तरी समोरच्या प्राण्यानं दर्शनच दिलं नाही किंवा तो तिकडून निघून गेला तर तुम्ही काहीही करू शकत नाही.
या वर्षीच्या जुलै महिन्यात या जीराफ व्हीवीलना आपल्या जंगलात शोधायचा प्रयत्न केला पण ते कुठेच दिसले नाहीत. त्यांनी केलेल्या पानांच्या गुंडाळ्यासुद्धा कुठे सापडल्या नाहीत. ऑगस्ट महिन्यात मात्र नागलाच्या जंगलात फिरताना एका जागी त्यांच्या गुंडाळ्या आढळल्या. त्याच्या बाजूच्याच झाडावर हे 3/4 जीराफ व्हीवील आपल्या लांबलचक माना फिरवत बसले होते. त्यांच्या बाजूलाच काही माद्यासुध्दा दिसत होत्या. मला हवा होता तसा लांब मानेच्या नराचा फोटो अगदी सहज मिळाला. अर्थात त्याकरता मला 3/4 वर्षे वाट बघायला लागली होती.
