2019 मध्ये मानवरहित हवाई वाहन निरीक्षक म्हणून मेजर प्राजक्ता देसाई या भारतीय सैन्यातील पहिल्या महिला अधिकारी ठरल्या. मेजर प्राजक्ता देसाई यांनी लहानपणी पाहिलेल्या स्वप्नांना सत्यात उतरवले.
स्वप्नाची सुरुवात
प्राजक्ता लहानपणापासूनच सैन्यात जाण्याचे स्वप्न पाहत होत्या. वयाच्या आठव्या वर्षी ‘बॉर्डर’ चित्रपट पाहिल्यावर त्यांनी वडिलांना सांगितलं, “मला आर्मी ऑफिसर व्हायचं आहे.” वडिलांनीही त्यांच्या या स्वप्नाला पाठिंबा दिला. आई एनसीसी कॅडेट असल्याने प्राजक्ता यांनाही सैन्याची ओढ लागली. 2007 ते 2009 या काळात प्राजक्ता यांनी एअर-विंग एनसीसीमध्ये प्रशिक्षण घेतलं. तिथे त्यांना मायक्रोलिट विमानं आणि ग्लायडर उडवण्याची संधी मिळाली.
हार मानली नाही.
ग्रॅज्युएशन आणि एनसीसी पूर्ण झाल्यावर, प्राजक्ता यांनी 2009 साली सीडीएस परीक्षा दिली. गुणवत्ता यादीत त्यांचा 21 वा क्रमांक आला. मात्र, अकादमीत फक्त 10 जागा होत्या. निराशा पदरी पडली, पण त्यांनी हार मानली नाही. त्या थेट अकादमीला फोन करून जागा वाढवण्याबाबत विचारणा करत राहिल्या. नशिबाने साथ दिली आणि जागा वाढल्या. आणि पुढच्या प्रयत्नात प्राजक्तांची निवड झाली. 2010 मध्ये त्या चेन्नईच्या ऑफिसर्स ट्रेनिंग अकादमीत दाखल झाल्या.
प्रवासातील अडचणी आणि यश
सैन्यातील प्रवासात अनेक अडचणी आल्या. पण प्राजक्ता यांनी कधीही हार मानली नाही. ओटीए चेन्नईतील एक वर्षाचं प्रशिक्षण अत्यंत खडतर होतं. “कोणी मेलं तरच मला फोन करा,” असं त्यांनी पहिल्याच दिवशी वडिलांना सांगितलं. कुटुंबाशी संपर्क कमी करून, त्यांनी पूर्ण लक्ष प्रशिक्षणावर केंद्रित केलं. “15 सेकंदांची भीती की 15 वर्षांचं आयुष्य?” हा मंत्र जपत त्या पुढे सरकत राहिल्या. आणि 2011 मध्ये त्या आर्मी एअर डिफेन्समध्ये लेफ्टनंट म्हणून रुजू झाल्या. तिथे त्यांनी एक वर्ष सेवा केली आणि नंतर आर्मी एव्हिएशन कॉर्प्समध्ये त्यांची बदली झाली. आणि पुढची नऊ वर्षं याठिकाणी प्राजक्ता यांनी काम केलं.
मानवरहित हवाई वाहन (UAV) निरीक्षक
जोधपूरपासून श्रीनगरपर्यंत, प्राजक्ता यांनी देशाच्या कानाकोपऱ्यात सेवा केली. त्या प्रशिक्षित गिर्यारोहक, स्कायडायव्हर आणि हॉट एअर बलून पायलट आहेत. मायक्रोलिट विमानं आणि ग्लायडर उडवण्याचाही त्यांना दांडगा अनुभव आहे. 2019 मध्ये प्राजक्ता यांनी इतिहास घडवला. त्या भारतीय सैन्यातील मानवरहित हवाई वाहन (UAV) निरीक्षक पायलट बनणाऱ्या पहिल्या महिला अधिकारी ठरल्या. त्यांच्या या कामगिरीचा देशभरात गौरव करण्यात आला.
हे ही वाचा : स्वच्छतादूत सुशीला साबळे
सैन्यातील 11 वर्षांचा प्रवास
मेजर प्राजक्ता देसाई सैन्यातील 11 वर्षांची कारकिर्द अविस्मरणीय असल्याचं सांगतात. सैन्यात काम करण्याचा अनुभव म्हणजे केवळ नोकरी नसून, तो एका रोमांचक प्रवासासारखा असतो. प्रत्येक सैनिकी अधिकाऱ्याच्या आयुष्यात दोन महत्त्वाचे टप्पे येतात.
सैनिकी अधिकाऱ्याचा पहिला टप्पा
पहिला टप्पा म्हणजे सैन्यात भरती होणं. लाखोंच्या गर्दीतून फक्त 0.1 टक्के लोकांची निवड होते. मेजर प्राजक्ता देसाई म्हणाल्या की, “मी 20 वर्षाची असताना माझी निवड झाली, तेव्हा मला खूप आनंद झाला. पण आर्मी प्रशिक्षण अकादमीत प्रवेश केल्यावर, एका वेगळ्याच जगात आल्यासारखं मला वाटलं. आपण खेळ, वादविवाद किंवा अभ्यासात कितीही चांगले असलो, तरी प्रशिक्षण अकादमी एक वेगळीच दुनिया आहे.”
हे ही वाचा : ‘सारस’ची बहीण वन्यजीव संरक्षक पौर्णिमा देवी
प्रशिक्षणात टीकू की नाही संभ्रम!
पूर्ण दिवसाच्या 24 तासांपैकी 18 तास मानसिक आणि शारीरिक दबावाखाली राहावं लागतं. कडक व्यायाम आणि शारीरिक-मानसिक क्षमतांची परीक्षा घेतली जाते.
अशा वेळी अनेकदा स्वतःला प्रश्न पडतो, की आपण योग्य निर्णय घेतला आहे का? आपण टिकू शकू का? पण एक वर्षं कठोर प्रशिक्षण पूर्ण झाल्यावर, जेव्हा ऑलिव्ह ग्रीन आर्मीच्या वर्दीत आपण स्वतःला पाहतो, आई-बाबा त्या वर्दीवर बॅज लावतात आणि ‘लेफ्टनंट’ म्हणून शपथ घेतली जाते, तो क्षण एका अधिकाऱ्याच्या आयुष्यातील सर्वात मौल्यवान असतो.
निवृत्तीनंतरचे अधिकारी
दुसरा टप्पा म्हणजे निवृत्तीनंतरचा. ज्या जवानांना तुम्ही आदेश दिले होते, ते आजही तुम्हाला फोन करून विचारतात, “साहेब, कसे आहात?” अडचणीच्या वेळी मदत मागतात. “तुम्ही असता, तर परिस्थिती वेगळी असती,” असं जेव्हा ते म्हणतात, तेव्हा खूप छान वाटतं. असं अनुभव सांगताना, मेजर प्राजक्ता देसाई यांनी सांगितलं.
महिलांकरता संरक्षण दलातल्या वाढलेल्या संधी
मेजर प्राजक्ता देसाई यांनी भारतीय सैन्यात महिलांच्या भूमिकेत होणाऱ्या बदलांबद्दल देखील सांगितले. 1992 मध्ये, महिलांना वैद्यकीय सेवा वगळता, आर्मी सर्व्हिस कॉर्प्स (ASC), इलेक्ट्रॉनिक्स अँड मेकॅनिकल इंजिनियर्स (EME), आर्मी ऑर्डनन्स कॉर्प्स (AOC), मिलिटरी इंटेलिजन्स (INT) इत्यादींमध्ये युद्धकाळात लॉजिस्टिक्स, वाहने आणि दारुगोळा पुरवण्यासाठी मदत करण्याची परवानगी देण्यात आली.
2021 मध्ये मेजर प्राजक्ता देसाई या निवृत्त झाल्या. प्राजक्ता यांची कथा अनेक मुलींना तसेच तरूणांना प्रेरणा देते. त्या नेहमी म्हणतात ‘मुलींना त्यांची स्वप्न पूर्ण करण्यापासून थांबवू नका; त्यांना निर्णय घेऊ द्या. सैन्यात काम करण्याचा अनुभव म्हणजे केवळ शौर्य आणि त्याग नाही, तर तो एक भावनिक प्रवासही आहे. या प्रवासात अनेक अविस्मरणीय क्षण येतात, जे आयुष्यभर लक्षात राहतात.
