आजकाल, अनेकजण त्यांच्या कामांसाठी आर्टिफिशियल इंटेलिजन्स (AI) चा वापर करतात. पण एका नवीन संशोधनात असं दिसून आलं आहे की, जे लोकं सतत AI चा वापर करतात, त्यांची विचार करण्याची क्षमता कमी होते.
या संशोधनात 666 लोकांचा अभ्यास करण्यात आला. ज्या लोकांनी AI चा जास्त वापर केला, त्यांची विचारशक्ती आणि समस्या सोडवण्याची क्षमता कमी झाली, असं दिसून आलं. याला ‘कॉग्निटिव्ह ऑफलोडिंग’ म्हणतात. याचा अर्थ, आपण विचार करण्याचं काम AI वर सोपवतो, त्यामुळे आपल्या मेंदूचा वापर कमी होतो. याचा जास्त परिणाम 17 ते 25 वर्षांच्या तरुणांवर होतो, कारण ते तंत्रज्ञानाचा जास्त वापर करतात.
आजकाल आपण कॅलक्युलेटर, स्मार्टफोन, आणि एआय असिस्टंट्स (AI assistants) सारख्या अनेक गोष्टी वापरतो, त्यामुळे आपली कामं सोपी होतात. याला ‘कॉग्निटिव्ह ऑफलोडिंग’ म्हणतात. याचा अर्थ, आपल्या मेंदूचं काम या टूल्स वर सोपवणं. यामुळे वेळ आणि श्रम वाचतात, पण याचा एक धोका आहे.
जर आपण सतत या गोष्टींवर अवलंबून राहिलो, तर आपली विचार करण्याची आणि समस्या सोडवण्याची क्षमता कमी होऊ शकते. आजकाल पॉवरफुल AI आलं आहे, यामुळे कठीण कामं देखील खूप सोप्या पद्धतीने करता येतात. AI टेक्स्ट तयार करू शकतं, भाषांतर करू शकतं, आणि कोडसुद्धा लिहू शकतं! त्यामुळे आपण प्रत्येक कामासाठी AI चा वापर करायला लागतो.
हे खरं आहे की AI मुळे आपली उत्पादकता वाढते, पण यावर जास्त विश्वास ठेवणं धोकादायक आहे. आपली विचारशक्ती, समस्या सोडवण्याची क्षमता, आणि सर्जनशीलता कमी होऊ शकते. यापासून बचाव करण्यासाठी “कॉग्निटिव्ह हायजिन” खूप महत्त्वाचं आहे. याचा अर्थ असा की, कधी AI वापरायचं आणि कधी आपल्या मेंदूचा वापर करायचा. आपण या दोन्हीचा समतोल राखायला शिकायला हवं.
अनेक वेळा AI चे निर्णय सुद्धा चुकीचे ठरू शकतात. यामुळे माणसांच्या विचारांवर आणि निर्णयांवर वाईट परिणाम होतो. उदाहरणार्थ, काही ठराविक लोकांबद्दल चुकीचे मत तयार होणे, समाजात काही जणांना जास्त आणि काहींना कमी महत्त्व देणे, इतिहासामुळे समाजात असलेले भेदभाव तसेच गैरसमज वाढणे, अशा अनेक गोष्टी होऊ शकतात. आता AI जरी स्मार्ट झाले असले, तरी या समस्या अजूनही आहेत. तंत्रज्ञानाचा वापर करून आपण समस्या सोडवतो, पण त्यामुळे आपली स्वतःची विचार करण्याची आणि समस्यांचं निराकरण करण्याची क्षमता कमी होते की काय, असा प्रश्न निर्माण होतो.
एआयमुळे माणसे निष्काळजी होतील का?
एआयमुळे लोकांची विचारशक्ती कमी होईल, हे काही नवीन नाही. स्टीफन हॉकिंग या शास्त्रज्ञांनी एकदा म्हटले होते की, “पूर्णपणे विकसित झालेल्या आर्टिफिशिअल इंटेलिजन्समुळे मानवजातीचा अंत होऊ शकतो.” गंमत म्हणजे हे बोलताना ते स्वतः एआयवर आधारित स्पीच सिस्टीम वापरत होते.
आज आपण एका मोठ्या बदलातून जात आहोत. इतिहासात पहिल्यांदाच, अनेक लोकांच्या जीवनावर परिणाम करणारे महत्त्वाचे निर्णय माणसांनी नाही, तर इंटेलिजन्स सिम्युलेशन्स म्हणजे एआय घेत आहे. म्हणजे, माणसे आता त्यांच्या समस्या सोडवण्यासाठी एआयवर जास्त अवलंबून राहत आहेत आणि त्यामुळे त्यांच्या विचारशक्तीवर परिणाम होत आहे.
चॅटजीपीटी चे फायदे आणि तोटे
आजकाल, ओपन एआयचे चॅटजीपीटी नावाचे एक नवीन एआय टूल खूप प्रसिद्ध झाले आहे. या टूलमुळे आपल्या काम करण्याच्या पद्धतीत मोठा बदल होऊ शकतो.
फायदे
– हे आपल्याला कामाचा संबंधीत उपयुक्त माहिती देऊ शकते.
– आपले काम लवकर आणि अधिक कार्यक्षमतेने होऊ शकते.
– आपल्याला महत्त्वाच्या गोष्टींवर आणि नवीन कल्पनांवर लक्ष केंद्रित करण्यासाठी जास्त वेळ मिळू शकतो.
तोटे
– हे टूल माणसांना आपल्या फायद्यासाठी वापरू शकतं.
– चॅटजीपीटी आपल्याला जे काही सांगतं, ते एक मत असू शकतं, पण ते खरं आहे की नाही, हे तपासणं गरजेचं आहे. कारण AI ने सांगितलेलं आहे म्हणून लोक सहसा त्यावर प्रश्न विचारत नाहीत.
– चॅटजीपीटी माणसांसारखं बोलतं आणि लिहितं. त्यामुळे लोकांना वाटतं की समोर माणूसच आहे, AI नाही. त्यामुळे अनेकजण चॅटजीपीटीने दिलेल्या माहितीची पडताळणी करत नाहीत.
चॅटजीपीटी: शिक्षण आणि नोकरीवर परिणाम?
शिक्षण क्षेत्रात काम करणाऱ्या लोकांना चॅटजीपीटीबद्दल जास्त काळजी वाटते. हे एआय टूल नोकरीच्या ठिकाणी आणि शिक्षण पद्धतीत चांगले बदल घडवेल का? की यामुळे लोकांच्या निर्णय घेण्याच्या क्षमतेवर वाईट परिणाम होईल? या प्रश्नामुळे आपण तंत्रज्ञानावर किती अवलंबून आहोत, याचा विचार करण्याची वेळ आली आहे.
चॅटजीपीटीच्या वापरामुळे चांगले आणि वाईट दोन्ही परिणाम होऊ शकतात, त्यामुळे याचा वापर कसा करायचा, याबद्दल विचार करणे गरजेचं आहे.
